معاملات پایانی (TAL) در بورس چیست و شامل چه نمادهایی می‌شود؟

مرحله معاملات پایانی با عنوان TAL(Trading At Last) در بورس فرصت معاملاتی تازه‌ای در بورس است که از روز سه‌شنبه مورخ ۲۰ آبان ۱۴۰۴ اجرایی شده است. در این مرحله، سفارش‌ها از ساعت ۱۲:۴۵ تا ۱۳ در قیمت ثابت که قیمت پایانی نماد در پایان جلسه معاملاتی است ثبت می‌شوند. هدف از اجرای معاملات پایانی، افزایش نقدشوندگی، شفافیت و کارایی بازار است. در این مقاله از آی‌پاسارگاد نکات کلیدی و جزئیات این مرحله را بررسی می‌کنیم.

معاملات پایانی (TAL) چیست؟

مرحله معاملات پایانی «Trading At Last» که به اختصار TAL هم عنوان می‌شود یکی از ۵ مرحله معاملاتی در بورس ایران است. بازه زمانی این مرحله از ساعت ۱۲:۴۵ تا ۱۳:۰۰ است. در این مرحله معامله‌گران می‌توانند نماد‌های تابلوی اصلی بازار اول بورس تهران را با قیمت پایانی(تعیین شده در ساعت ۱۲:۳۰) معامله کنند.

بر اساس اطلاعیه رسمی بورس تهران، اجرای مرحله معاملات پایانی شرایط مشخصی دارد که مهمترین آن‌ها به شرح زیر است:

• استقلال کامل از معاملات بازار عادی: سفارش‌ها در نماد مرحله پایانی از نظر جایگاه، حجم سفارش و ترتیب اولویت، کاملا مستقل از سفارش های خرید و فروش در بازار عادی است. بنابراین سرمایه‌گذاران برای معامله در این مرحله باید سفارش جدید ثبت کنند.
• حجم سفارش: حداکثر و حداقل حجم سفارش خرید و فروش در این بازار مطابق تابلوی بازار عادی است.
• قیمت مبنا: تمامی معاملات بر اساس قیمت پایانی ثبت‌شده در ساعت ۱۲:۳۰ انجام می‌شود.

توجه داشته باشید که در صورتی که نماد در بازار عادی درگیر صف خرید یا فروش سنگین باشد، معاملات پایانی نماد با نظر ناظر بازار باز خواهد شد. همچنین بورس می‌تواند مرحله پایانی را در مورد نمادهای مشمول اقدامات نظارتی و عملیاتی اجرا نکند.

اهداف سازوکار TAL و نمونه‌های بین‌المللی

سازوکار درنظرگرفته‌شده برای مرحله TAL در بورس تهران، یکی از انواع مختلف سازوکارهای پایانی بازار یا همان Closing Mechanisms است که در بسیاری از بورس‌های دنیا برای تعیین قیمت پایانی و تسویه معاملات در پایان روز استفاده می‌شود. این مکانیزم‌ها به طور کلی برای حل چالش‌هایی طراحی شده‌اند که ممکن است در ساعات پایانی بازار ایجاد شود، مانند نوسانات شدید، دستکاری قیمت‌ها و اختلال در معاملات عمده. در این سازوکارها هدف اصلی ایجاد قیمت‌های پایانی شفاف است تا معاملات در پایان روز به‌دور از نوسانات شدید و اثرات هیجانی صورت گیرد.

در بورس‌های بزرگ و مطرح، دوره پایانی یکی از مهم‌ترین بخش‌های روز معاملاتی است. بخش قابل‌توجهی از معاملات نهادی و سفارش‌های بزرگ در همین مرحله انجام می‌شود؛ از این رو قیمت پایانی باید بیش از آن‌که نتیجه هیجان لحظه‌ای بازار باشد، حاصل تمرکز سفارش‌ها، حجم واقعی معاملات و تعادل عرضه و تقاضا باشد. این مکانیزم‌ها کمک می‌کنند قیمت نهایی سهم یا ابزار مالی – چه سهام باشد، چه ETF و چه مشتقه – مبنایی منصفانه، شفاف و قابل استناد پیدا کند؛ قیمتی که برای تحلیلگران، صندوق‌ها، مدل‌های ارزش‌گذاری و حتی قراردادهای مالی وابسته، حکم «مرجع رسمی» را دارد.

شباهت TAL با نمونه‌های جهانی را نیز باید دقیقاً در همین نقش جستجو کرد: فراهم‌کردن فضای معامله با قیمت پایانی معتبر. این ویژگی‌ به‌ویژه برای ابزارهایی مانند صندوق‌ها و ابزارهای مشتقه که قیمت آنها وابسته به ارزش دارایی‌های پایه است، اهمیت بیشتری دارد و اساساً یکی از مزایای مهم دوره «حراج پایانی» در بورسها این است که به تسویه دقیق‌تر قراردادهای دارای مارجین و معاملات عمده کمک می‌کند. در برخی از معاملات، سرمایه‌گذاران برای خرید سهام یا دارایی‌های دیگر از اعتبار قرضی استفاده می‌کنند، که این ممکن است ریسک‌هایی ایجاد کند. اگر قیمت‌ها در طول روز به طور ناگهانی تغییر کنند، ممکن است سرمایه‌گذار مجبور شود دارایی‌های خود را سریعاً بفروشد یا به حساب خود پول واریز کند تا تعهداتش را پوشش دهد. در اینجا، وجود دوره حراج پایانی این امکان را فراهم می‌کند که پس از تعیین قیمت پایانی، تسویه‌ها در قیمتی ثابت و شفاف انجام شود، که این امر از نوسانات ناگهانی جلوگیری می‌کند و نیاز به واکنش‌های سریع را کاهش می‌دهد.

به‌علاوه، برای سرمایه‌گذاران حقوقی و صندوق‌های بزرگ که قصد دارند سفارش‌های با حجم بالا وارد بازار کنند، این مرحله فرصتی ایجاد می‌کند تا سفارش‌های خود را بدون تاثیر منفی بر قیمت‌ها و با قیمت پایانی تثبیت‌شده انجام دهند، که به نوبه خود باعث جلوگیری از ایجاد نوسانات قیمتی شدید می‌شود. این ویژگی‌ها به کاهش ریسک و ایجاد شفافیت بیشتر در معاملات کمک می‌کند.

سازوکار TAL می‌تواند در معاملات عمده توافق‌شده نیز بسیار کمک‌کننده باشد. زمانی که دو مجموعه یا سرمایه‌گذار قصد دارند یک معامله عمده را بر اساس توافق و روی تابلو بورس انجام دهند، این معاملات معمولاً تأثیر زیادی بر قیمت بازار دارند و ممکن است باعث ایجاد نوسانات یا تغییرات ناخواسته در قیمت‌ها شوند. در چنین شرایطی، وجود TAL به آنها کمک می‌کند تا معامله روی تابلو بدون تأثیر منفی بر قیمت‌ها و با قیمت پایانی تثبیت‌شده انجام شوند. به عبارت دیگر، زمانی که معامله‌گران تصمیم می‌گیرند یک معامله عمده را در بورس و در تابلوی اصلی ثبت کنند، استفاده از TAL امکان ثبت این معامله را در یک بازه زمانی مشخص فراهم می‌آورد که در آن معاملات عادی پایان یافته و قیمت پایانی تعیین شده است و می‌تواند به‌عنوان قیمت مرجع روز برای انجام معامله مبنا قرار گیرد.

به‌طور خلاصه، TAL تنها افزودن یک دوره چند دقیقه‌ای به ساعات بازار نیست؛ بلکه ابزاری است برای نزدیک شدن به ساختار حرفه‌ای‌تر معامله‌گری. تجربه جهانی بازارهای مالی نشان می‌دهد که چنین مکانیزمی به مرور اعتماد، ثبات و کارایی بازار را افزایش می‌دهد و مسیر را برای حضور سرمایه‌گذاران بزرگ‌تر، توسعه ابزارهای مالی متنوع‌تر و هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی باز می‌کند.

 نحوه تأیید تعهدنامه در سامانه پاسارگاد تریدر

برای فعالیت در معاملات پایانی بورس نیاز است که کاربران توافقنامه این نوع معاملات را در کارگزاری خود تایید کنند. برای ثبت سفارش در معاملات مرحله پایانی (TAL) از طریق سامانه پاسارگاد تریدر کارگزاری پاسارگاد، نیاز است بر روی بخش «تنظیمات» که در نوار زرد رنگ سمت راست سامانه قرار دارد کلیک کنید.

سپس در پنجره جدیدی که باز می‌شود از نوار زرد رنگ سمت چپ صفحه بر روی گزینه‌ی «تعهد‌نامه‌ها و توافقنامه‌ها» کلیک کنید.

در صفحه جدیدی که باز می‌شود فهرستی از تعهد‌نامه‌ها و توافق‌نامه‌ها را مشاهده می‌کنید. در انتهای این فهرست بیانیه آگاهی از شرایط معاملات در مرحله پایانی قرار دارد. با کلیک بر روی گزینه «تایید» که به رنگ سبز است. معامله در مرحله معاملاتی پایانی برای شما فعال می‌شود.

نماد‌های قابل معامله در مرحله معاملات پایانی (TAL)

مرحله معاملات پایانی برای نمادهای فعال در تابلوی اصلی بازار اول بورس اوراق بهادار تهران است. برای مشاهده نمادهای این تابلو می‌توانید به سایت شرکت بورس تهران به نشانی اینترنتی tse.ir مراجعه کنید. نمادهای فعال در این مرحله با عدد ۴ در انتهای نام نمایش داده می‌شوند (مثال: فملی۴).

برای مشاهده نمادها از منوی بالای صفحه، وارد بخش «ناشران و پذیرش»‌ شوید و سپس «ناشران» را انتخاب کنید. سپس با کلیک بر روی «فهرست ناشران پذیرفته شده»‌ تمامی نمادهای بازارهای بورس تهران برای شما نمایش داده می‌شود. با انتخاب منوی سر ستون «بازار» در فهرست نمادها می‌توانید بازار اول-اصلی را فیلتر کنید و اطلاعات مربوط به نمادهای این تابلو را مشاهده نمایید.

• مطالعه بیشتر: شاخص کل بورس چیست؟ تعریف، فرمول، کاربرد، نمودار و تحلیل شاخص بورس

در حال حاضر ۹۲ نماد معاملاتی در تابلوی اصلی بازار اول بورس قرار دارند:

ساز‌‌و‌‌کار‌های مشابهی مثل «حراج پایانی»(Closing Auction) نیز در سایر بورس‌های جهانی با تفاوت‌هایی وجود دارد که در ادامه به اهداف آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• تعیین قیمت نهایی معتبر: در اکثر بازارهای جهانی، حراج پایانی برای تعیین قیمت پایانی معتبر هر روز اجرا می‌شود. در بورس‌های پیشرفته مانند NYSE و NASDAQ، بیش از ۳۰٪ حجم معاملات روز در همین مرحله انجام می‌شود تا قیمت پایانی واقعی‌تر و با ثبات‌تر تعیین شود.
• افزایش نقدشوندگی: یکی از اهداف کلیدی در بورس‌های بزرگ جهان این است که با ایجاد فرصت‌های معاملاتی در دقایق پایانی، نقدشوندگی افزایش یابد. در این زمان، حجم معاملات در بورس‌های بین‌المللی به طرز چشم‌گیری افزایش می‌یابد، زیرا سرمایه‌گذاران عمده به‌ویژه صندوق‌های سرمایه‌گذاری بزرگ، تمایل دارند که سفارش‌های خود را در این زمان‌ها انجام دهند.
• جلوگیری از دستکاری قیمت‌ها: در بسیاری از بازارها، هدف حراج پایانی این است که نوسانات غیرمعمول و دستکاری قیمتی را در ساعات پایانی بازار کاهش دهد. با وجود این‌که معاملات در بازارهای مالی به‌طور پیوسته انجام می‌شود، در لحظات پایانی روز، ممکن است برخی از سرمایه‌گذاران به‌ویژه بازیگران بزرگ برای دستکاری قیمت استفاده کنند. حراج پایانی با شفاف‌سازی قیمت‌ها، این نوع دستکاری‌ها را محدود می‌کند.

جمع‌بندی

مرحله معاملات پایانی (TAL) یکی از مراحل پنجگانه بازار بورس تهران است که از ۲۰ آبان ماه ۱۴۰۴ اجرایی شده است. در این مرحله معامله اوراق سهام پذیرفته شده در تابلوی اصلی بازار اول بورس تهران با قیمت پایانی در بازه زمانی ۱۲:۴۵ تا ۱۳:۰۰ امکان‌پذیر است. افزایش شفافیت قیمت‌ها، انضباط و کارایی معاملات و افزایش نقد‌شوندگی از اهداف اجرای این مرحله است.