سوگیری رفتاری چیست؟ بررسی انواع سوگیریهای رفتاری سرمایهگذاران
سوگیری رفتاری چیست؟ «سوگیری رفتاری» (Behavioral Bias) به مجموعهای از الگوهای سیستماتیک و قابل پیشبینی در قضاوت و تصمیمگیری گفته میشود که موجب انحراف از رفتار عقلانی و منطقی میگردد. سوگیریهای رفتاری معمولاً در اثر محدودیتهای شناختی، احساسات، تجربههای گذشته، قوانین سرانگشتی ذهنی، یا برداشتهای نادرست فرد از اطلاعات ایجاد میشوند و باعث اتخاذ تصمیمهایی شوند که با آنچه نظریههای مالی کلاسیک پیشبینی میکنند، تفاوت دارد.
در این مقاله از آیپاسارگاد به انواع سوگیریهای رفتاری سرمایهگذاران که یکی از مفاهیم بنیادی مالی رفتاری است میپردازیم. متخصصین سرمایهگذاری با درک این سوگیریها، شناسایی آنها در خود و دیگران، و یادگیری راهبردهایی برای کاهش اثراتشان، ممکن است بتوانند نتایج اقتصادی بهتری رقم بزنند.
سوگیریهای رفتاری سرمایهگذاران
منظور از سوگیریهای رفتاری سرمایهگذاران، خطاهای تصمیمگیری آنها است که میتواند منجر به انحراف آنها از رفتارهای عقلانی شود. این سوگیریها به صورت الگوهای سیستماتیک و قابل پیشبنی در تصمیمان سرمایهگذاران نمود پیدا میکند و منجر به اتخاذ تصمیمهای خلاف منطق میشود.
سوگیری رفتاری یکی از مهمترین موضوعات مالی رفتاری است که نقش بسیار پررنگی در کیفیت تصمیمگیریهای مالی و سرمایهگذاری ایفا میکند. در حالی که نظریههای مالی کلاسیک فرض را بر تصمیمگیری کاملاً منطقی، پردازش بینقص اطلاعات و رفتار عقلایی میگذارند، شواهد واقعی بازار نشان میدهد که انسانها در مواجهه با عدمقطعیت، ریسک و اطلاعات پیچیده، بهطور سیستماتیک دچار خطاهای شناختی و هیجانی میشوند. این خطاها میتوانند مسیر تصمیمگیری را منحرف کنند و باعث شوند که انتخابهای سرمایهگذاری، ترکیب پرتفوی، زمانبندی معاملات و حتی تحلیل اطلاعات، کمتر از حد بهینه انجام شود.
به بیان دیگر، در مالی رفتاری، سوگیری رفتاری زمانی رخ میدهد که فرد در شرایط واقعی بازار، بهجای تحلیل عقلانی مبتنی بر داده و منطق، تحت تأثیر احساساتی مانند ترس، طمع، اعتماد بیش از حد یا گریز از ضرر تصمیمگیری کند. این انحراف میتواند پیامدهایی مانند خطا در انتخاب دارایی، زمانبندی اشتباه در انجام معامله یا نادیدهگرفتن اطلاعات مهم را بههمراه داشته باشد.
پژوهشها نشان دادهاند افراد در زمان تصمیمگیریهای پیچیده، بیشتر اوقات به قضاوتها و ترجیحات ابتدایی خود تکیه میکنند تا موقعیت را سادهسازی کنند. لذا ممکن است کاملاً عقلایی رفتار نکنند. این رویکردها سریع و از نظر شهودی جذاب هستند، اما ممکن است به نتایجی کمتر از حد بهینه منجر شوند.
در مقابل این دسته از پژوهشها، نظریههای سنتی اقتصادی و مالی معمولاً فرض میکنند که افراد با در نظر گرفتن تمامی اطلاعات موجود در فرآیند تصمیمگیری، به صورت عقلایی عمل میکنند که منجر به نتایج بهینه میشود و از کارایی بازارها حمایت میکند. مالی رفتاری این فرضیات را به چالش میکشد، زیرا پژوهشهایی را در نظر میگیرد که چگونگی رفتار افراد و بازارها در واقعیت را نشان میدهد.
دستهبندیهای سوگیریهای رفتاری سرمایهگذاران
بهطور کلی، سوگیریهای رفتاری سرمایهگذاران به دو شکل بروز میکنند. استدلال شناختی معیوب که به آن «خطاهای شناختی» (Cognitive Errors) هم میگویند، و دیگری سوگیریهای رفتاری که بر پایه احساسات یا هیجانات هستند و به عنوان «سوگیریهای هیجانی» (Emotional Biases) شناخته میشوند. هر دوی این سوگیریهای رفتاری، صرفنظر از عامل ایجادشان میتوانند باعث انحراف تصمیمگیریها از پیشفرضهای نظریات مالی سنتی شوند.
خطاهای شناختی معمولاً با کسب اطلاعات بهتر، آموزش یا مشاوره قابل اصلاح یا حذف هستند. در حالی که سوگیریهای هیجانی چون از امواج احساسی و شهود درونی سرچشمه میگیرند، بهسختی قابل اصلاح هستند. این سوگیریها از طریق تلاش آگاهانه بروز نمیکنند بلکه بهصورت خودجوش رخ میدهند. به طوری که حتی ممکن است برای فردی که آن را تجربه میکند، ناخواسته باشند.
بنابراین، در بسیاری از موارد تنها میتوان سوگیری هیجانی را شناسایی کرد و با آن سازگار شد، نه آنکه آن را بهطور کامل حذف کرد. تفاوت میان جنبههای شناختی و هیجانی کمک میکند تا تشخیص دهیم چه زمانی و چگونه باید اثر سوگیریهای رفتاری را در تصمیمگیری مالی تعدیل کنیم. پژوهشگران تاکنون تعداد زیادی از سوگیریهای رفتاری را شناسایی کردهاند.
سوگیریهای شناختی
سوگیریهای شناختی به آن دسته از سوگیریهای رفتاری گفته میشود که به دلیل استدلال و قضاوت نادرست در مورد واقعیت ایجاد میشوند. در این نوع از سوگیری تمایل فرد به ادامه دادن باورها و عقاید قبلی خود یا عدم توانایی در پردازش درست اطلاعات منجر به تصمیمات مالی نادرست میشود. به طورکلی خطاهای شناختی به دو دسته کلی «سوگیریهای پایداری باور» (Belief Perseverance Biases) و «خطاهای پردازشی» (Processing Errors) تقسیم میشوند.
سوگیری پایداری باور به تمایل فرد برای چسبیدن به باورهای قبلی خود حتی زمانی که شواهد جدید یا منطقی باورهای قبلی را زیر سؤال میبرند، اشاره دارد. این تمایل معمولاً به دلیل خطاهای آماری یا پردازش اطلاعات و یا خطای حافظهای ایجاد میشود. سوگیریهای مربوط به پایداری باور را میتوان در دستههای زیر تقسیمبندی کرد.
- «محافظهکاری» (Conservatism)
- «تاییدگرایی» (Confirmation)
- «نمایندگی» (Representativeness)
- «توهم کنترل» (Illusion of Control)
- «دانایی پس از وقوع» (Hindsight)
خطاهای پردازشی به سوگیریهای رفتاری اشاره دارند که در آنها اطلاعات بهطور غیرمنطقی یا غیرعقلایی پردازش و استفاده میشوند و در نتیجه بر تصمیمگیریهای مالی اثر میگذارند. خطاهای پردازشی را میتوان در عناوین زیر مورد بررسی قرار داد.
- «لنگراندازی و تعدیل» (Anchoring and Adjustment)
- «حسابداری ذهنی» (Mental Accounting)
- «چارچوببندی» (Framing)
- «در دسترس بودن» (Availability)
برای مطالعه کامل انواع سوگیریهای شناختی و بررسی کامل هر کدام از آنها میتوانید مقاله سوگیری شناختی چیست؟ را از آکادمی آیپاسارگاد مطالعه کنید.
سوگیریهای هیجانی سرمایهگذاران
سوگیریهای هیجانی یا احساسی نوعی از انحرافات سیستماتیک در فرآیند تصمیمگیری، قضاوت و شناخت هستند که به طور عمده ریشه در عواطف و احساسات ناخودآگاه سرمایهگذاران دارند. این سوگیریها برخلاف سوگیریهای شناختی از احساسات لحظهای یا تجربیات عاطفی عمیق افراد سرچشمه میگیرند و به همین دلیل اصلاح آنها بسیاری دشوار است.
دلیل اینکه اصلاح سوگیریهای هیجانی نسبت به خطاهای شناختی دشوارتر است این است که به این دلیل که این سوگیریها از تکانهها یا شهود سرچشمه میگیرند و بر پایه محاسبات آگاهانه شکل نمیگیرند. در بسیاری از موارد، تنها کاری که میتوان انجام داد این است که سوگیریهای هیجانی را تشخیص داده و خود را با آن سازگار کنیم. سوگیریهای هیجانی را میتوان ذیل عنوانهای زیر مورد بررسی قرار داد.
- «زیانگریزی» (loss aversion)
- «اعتماد به نفس بیش از حد» (overconfidence)
- «خودکنترلی» (self-control)
- «وضعیت موجود» (status quo)
- «مالکیتگرایی» (endowment)
- «اجتناب از پشیمانی» (regret aversion)
برای مطالعه کامل انواع سوگیریهای هیجانی و احساسی سرمایهگذاران و بررسی جزئیات آنها مقاله سوگیریهای هیجانی سرمایهگذاران را از آکادمی آیپاسارگاد مطالعه کنید.
جمعبندی
گاهی اوقات افراد به دلایل مختلفی چون محدودیتهای شناختی، احساسات، تجربههای گذشته، قوانین سرانگشتی ذهنی، یا برداشتهای نادرست فرد از اطلاعات تصمیمات غیرعقلانی میگیرند که در نتیجه آن ضررهای جبرانناپذیری به آنها وارد میشود. مجموعه این رفتارهای غیرعقلانی با عنوان سوگیری رفتاری شناخته میشود که به طور کلی از دو منبع خطاهای شناختی و خطاهای احساسی ناشی میشوند.
شناخت سوگیریهای رفتاری به معنای حذف کامل آنها نیست، زیرا بسیاری از این تمایلات ریشه در ساختار ذهنی و هیجانی انسان دارند. اما سرمایهگذاران و متخصصان مالی میتوانند با آگاهی، تحلیل درست اطلاعات، ثبت تصمیمها، بررسی دیدگاههای مخالف، تنوعبخشی منطقی و پایبندی به استراتژیهای از پیشتعیینشده اثرات این سوگیریها را کاهش دهند و تصمیمهای بهتری بگیرند.
در نهایت، درک سوگیریهای رفتاری نهتنها برای موفقیت فردی در سرمایهگذاری اهمیت دارد، بلکه به فعالان بازار نیز کمک میکند تا رفتار کلی بازار و شکلگیری ناهنجاریهای قیمتی را بهتر درک کنند. هرچه شناخت سرمایهگذاران از سازوکارهای ذهن و احساسات بیشتر شود، احتمال دستیابی به بازدهی پایدار و تصمیمگیریهای هوشمندانهتر نیز افزایش خواهد یافت.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه