سهم بخرم یا صندوق سهامی؟ مزایا، معایب، تفاوت‌ها و شباهت‌های صندوق یا سهام

برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام می‌توان به صورت مستقیم سهام شرکت‌های مختلف را خریداری کرد یا با خرید واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری به صورت غیرمستقیم در سود و زیان دارایی‌های موجود در ترکیب صندوق‌ها شریک شد. سوال سهم بخرم یا صندوق سهامی یکی از سوالات پرتکرار برای سرمایه‌گذاران است که از جنبه‌های مختلف می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد. در ادامه این مقاله از آی‌پاسارگاد، به بررسی کامل مزایا، معایب، تفاوت‌ها و شباهت‌های صندوق یا سهام می‌پردازیم.

سهم بخرم یا صندوق سهامی؟

برای فعالیت در بازار سهام، روش‌های مختلفی وجود دارد و سرمایه‌گذاران بسته به ویژگی‌های مختلف این روش‌ها و هم‌چنین مدل سرمایه‌گذاری و ریسک‌پذیری خود می‌توانند یک یا چند روش را انتخاب کنند. به صورت کلی می‌توان سرمایه‌گذاری در بازار سهام  را به دو روش مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد.

در روش مستقیم، سرمایه‌گذارن به صورت مستقیم سهام شرکت‌ها یا دارایی‌های مشتقه مبتنی بر آن‌ها را معامله می‌کنند. در این حالت انتخاب بین سهام شرکت‌های مختلف، مدیریت پرتفو از منظر ریسک و تنوع و تعیین نقاط خرید و فروش برعهده خود سرمایه‌گذار است. در روش غیرمستقیم سرمایه‌گذاران به جای خرید مستقیم سهام، به خرید واحدهای صندوق‌های سهامی می‌پردازند و از این طریق در سود و زیان سهام تشکیل دهنده پرتفوی صندوق شرکت می‌کنند.

صندوق‌های سهامی در بورس ایران در چند نوع مختلف طراحی و ارائه شده‌اند. صندوق‌های سهامی عادی، صندوق‌های اهرمی، بخشی و شاخصی از جمله انواع صندوق‌های سهامی هستند که دارایی پایه آن‌ها سهام است اما مدل سرمایه‌گذاری آن‌ها با یکدیگر فرق می‌کند. در صندوق‌های بخشی سهام مربوط به یک صنعت خاص مثل پتروشیمی خرید و فروش می‌شود. در صندوق‌های اهرمی، از اهرم برای افزایش قدرت خرید سهامداران استفاده می‌شود و صندوق‌های شاخصی برای تولید بازدهی مربوط به یک شاخص مطرح در بازار تلاش می‌کنند.

در این جا منظور ما از صندوق سهامی بیشتر صندوق‌های سهامی عادی است. در این صندوق‌ها، مدیران صندوق براساس تحلیل خود می‌توانند سهام و حق تقدم سهام شرکت‌های مورد نظر خود را با پول تجمیع شده در صندوق خریداری کنند. سود یا ضرر صندوق نیز حاصل بازدهی مجموعه سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در صندوق خواهد بود. در ادامه سوال صندوق یا سهام را با بررسی مزایا و معایب هر کدام از روش‌های مستقیم و غیرمستقیم سرمایه‌گذاری توضیح می‌دهیم.

سرمایه‌گذاری مستقیم با خرید سهام

خرید سهام یا حق تقدم سهام و هم‌چنین معامله اوراق مشتق شده از سهام، اولین روش مشارکت در بازار سرمایه و کسب سود از آن است. در این روش سرمایه‌گذار پس از دریافت کد سجامی و ثبت نام در یک کارگزاری بورسی، وارد پنل معاملاتی خود می‌شود و می‌تواند براساس عرضه و تقاضای شکل گرفته روی نمادهای مختلف سهام مورد نظر خود را خریداری کرده و در زمان و قیمت دلخواه خود (در صورت وجود تقاضا) آن‌ها را به فروش برساند.

در این روش سرمایه‌گذاری انتخاب یک یا چند سهم از بین بیش از 700 سهم موجود در بازار برعهده خود سرمایه‌گذار است. تعیین نقطه مناسب برای خرید و فروش سهام و همچنین اتخاذ روش‌های مناسب برای مدیریت سرمایه و مدیریت ریسک پرتفو نیز از دیگر وطایفی است که خود سرمایه‌گذار برعهده دارد. باتوجه به این توضیحات معایب سرمایه‌گذاری مستقیم با خرید سهام را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد.

• نیاز به دانش سرمایه‌گذاری و تحلیل‌گیری بازارهای مالی: سرمایه‌گذار برای انتخاب بین سهام مختلف و تعیین زمان مناسب برای خرید و فروش آن‌ها به دانش سرمایه‌گذاری و معامله‌گری نیاز دارد.
• صرف زمان زیاد برای پایش بازار: فعالیت شخصی در بازار نیازمند بررسی و تحلیل دائمی شرایط بازار و اخبار و حواشی تاثیرگذار در آن است که این مورد نیازمند صرف زمان زیاد از سمت سرمایه‌گذار است.
• ریسک‌های بالا در شرایط بی‌ثباتی: مدیریت ریسک‌های مرتبط با بازار که ممکن است تحت تاثیر اتفاقات درونی شرکت‌ها یا اخبار و حوادث سیاسی و اقتصادی رخ بدهد؛ همگی برعهده سرمایه‌گذار است.

در کنار این معایب می‌توان از مزایای مهم سرمایه‌گذاری با خرید مستقیم سهام از جمله احاطه کامل بر پرتفو، امکان کسب سودهای مقطعی کوتاه مدتی و آزادی انتخاب بین سهام مختلف نیز اشاره کرد. در واقع برخی از ویژگی‌های این روش به گونه‌ای است که برای برخی از سرمایه‌گذاران ممکن است عیب تلقی شود اما برای دیگران مزیت بزرگی محسوب گردد.

• کنترل کامل بر پرتفوی سرمایه‌گذاری: در خرید مستقیم سهام سرمایه‌گذار در هر لحطه می‌تواند در مورد هر یک از سهام پرتفوی خود تصمیمات مستقلی اتخاذ کرده و اجرایی کند.
• امکان نوسان‌گیری: خرید مستقیم سهام به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که از موقعیت‌های کوتاه مدتی ایجاد شده در بازارهای مالی نیز استفاده بهینه را داشته باشند.
• انتخاب آزادانه شرکت‌ها: در سرمایه‌گذاری به روش مستقیم سرمایه‌گذار بین انتخاب سهام مختلف آزاد است و می‌تواند با بررسی‌های تخصصی خود هر سهمی را که خواست خریداری کرده یا به فروش رساند.

سرمایه‌گذاری غیرمستقیم با صندوق سهامی

در روش سرمایه‌گذاری غیرمستقیم افراد به جای خرید مستقیم سهام، واحدهای صندوق‌های سهامی را خریداری می‌کنند. در این روش افراد به تخصص، تجربه و مهارت مدیران صندوق اعتماد می‌کنند و با سپردن سرمایه خود به آن‌ها، حق تشکیل پرتفوی سرمایه‌گذاری را به آن‌ها می‌سپارند. مدیران صندوق نیز با بررسی بازار و فعالیت شرکت و تحلیل تکنیکال قیمت سهام و با توجه به نکات مدیریت ریسک و سرمایه، پرتفوی سرمایه‌گذاری صندوق را می‌چینند.

صندوق‌های سهامی که توسط نهادهای مالی معتبر و با مجوزهای رسمی از سازمان بورس فعالیت می‌کنند، دارایی تجمیع شده کاربران را در بازار سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند. هر صندوق به واحدهای کوچکتری به نام واحد تقسیم می‌شود و هر سرمایه‌گذار به نسبت سهم سرمایه خود از کل سرمایه صندوق، تعداد معینی واحد دریافت می‌کند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری از نظر نحوه معامله به دو دسته صدور و ابطالی و قابل معامله در بورس یا ETF تقسیم می‌شوند. برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های صدور و ابطالی سرمایه‌گذاران می‌توانند با مراجعه به سایت صندوق تعداد مورد نظر از واحدهای صندوق را خریداری کنند و ابطال واحدها نیز از طریق این سایت انجام می‌شود. قیمت واحدها برای خرید یا فروش براساس NAV و حدود دو روز بعد انجام می‌شود و به همین دلیل ممکن است قیمت نهایی واحد با قیمت نمایش داده شده در لحظه سرمایه‌گذاری یا ابطال متفاوت باشد.

در صندوق‌های سهامی ETF، معاملات واحدهای صندوق پس از اتمام پذیره‌نویسی در بازار ثانویه بورس و براساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. ارزش خالص واحدهای این صندوق‌ها (NAV) براساس ارزش پرتفوی سرمایه‌گذاری مشخص می‌شود. در واقع NAV مشخص کننده قیمت واقعی هر واحد از صندوق براساس ترکیب دارایی‌ها است اما این عدد مکن است براساس عرضه و تقاضای شکل گرفته در بازار با NAV اختلاف داشته باشد. بازارگردان صندوق نیز وظیفه تسهیل معاملات جهت نزدیک کردن این دو مقدار به یکدیگر را برعهده دارد.

ترکیب دارایی در صندوق‌های سهامی

سازمان بورس برای مدیریت فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای هر یک از صندوق‌ها ضوابطی را به خصوص از نظر ترکیب دارایی‌ها وضع کرده است. در صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی، ترکیب دارایی‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شود که بخش عمده‌ای از منابع صندوق در بازار سهام سرمایه‌گذاری شود؛ اما درصدی از دارایی‌ها نیز به صورت نقد یا در دارایی‌های با درآمد ثابت نگهداری می‌شود تا مدیریت نقدینگی و کاهش ریسک صورت گیرد. ساختار معمول ترکیب دارایی‌ها در یک صندوق سهامی به‌صورت زیر است:

• سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس (حداقل 70٪ تا 90٪) اصلی‌ترین جزء سبد دارایی صندوق سهامی شامل سهام شرکت‌های بزرگ با نقدشوندگی بالا، سهام با پتانسیل رشد بالا و سهم‌های بنیادی با تحلیل‌های تکنیکال و فاندامنتال قوی با هدف کسب بازدهی از رشد قیمت سهام و سود تقسیمی شرکت‌ها است.
• اوراق با درآمد ثابت و سپرده‌های بانکی (حداکثر 30٪) دومین جز دارایی‌های صندوق است. این بخش جهت کاهش ریسک، حفظ نقدشوندگی و ایجاد درآمد ثابت برای صندوق در نظر گرفته می‌شود و معمولاً شامل اوراق مشارکت دولتی یا شرکتی، گواهی سپرده بانکی و اوراق خزانه اسلامی (اخزا) با هدف پوشش ریسک بازار و تأمین نقدینگی برای ابطال واحدها یا فرصت‌های سرمایه‌گذاری بهتر است.
• ممکن است بخش بسیار کوچکی از ترکیب دارایی صندوق به مواردی مانند وجه نقد در حساب جاری، مطالبات احتمالی و سودهای تحقق‌نیافته تخصیص داده شده باشد که این بخش معمولا محدود است.

مطابق دستورالعمل‌های سازمان بورس و اوراق بهادار حداقل 70٪ از دارایی صندوق‌های سهامی باید در سهام و حق تقدم شرکت‌های بورسی/فرابورسی سرمایه‌گذاری شود و صندوق موظف است ترکیب دارایی خود را به‌صورت دوره‌ای در وب‌سایت رسمی منتشر کند. برای مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری صندوق‌ها، سقف سرمایه‌گذاری صندوق‌های سهامی در صنایع یا نمادهای خاص نیز محدود شده است.

طبق قوانین حداکثر 30 درصد از ارزش کل دارایی‌های صندوق می‌تواند در اوراق بهادار ناشرانی که در یک صنعت مشخص فعالیت می‌کنند، سرمایه‌گذاری شود که البته در برخی موارد و با مجوز سازمان، ممکن است این سقف به‌طور موقت افزایش یابد. همچنین، حداکثر 10 درصد از ارزش کل دارایی‌های صندوق می‌تواند در اوراق بهادار منتشره توسط یک ناشر واحد سرمایه‌گذاری شود.

مزایا و معایب صندوق‌های سهامی

استفاده از روش غیرمستقیم برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سهامی نیز مزایا و معایب خاص خود را دارد. در این روش سرمایه‌گذارن نیازی به حضور فعالانه در بازار و پیگیری اخبار و حواشی مرتبط با آن‌ها ندارند. در عوض با تخصیص سرمایه خود به یک یا چند صندوق سرمایه‌گذاری از خدمات افراد متخصص حوزه برای به دست آوردن سود استفاده می‌کنند. مهمترین مزایای صندوق‌های سهامی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد.

• مدیریت حرفه‌ای: در سرمایه‌گذاری با اسنفاده از صندوق‌های سهامی، سرمایه‌گذار نیازی به دانش تخصصی سرمایه‌گذاری ندارد و از مهارت، تجربه و تخصص فعالان بازار سرمایه برای کسب سود استفاده می‌کند.
• تنوع در سرمایه‌گذاری: صندوق‌های سرمایه‌گذاری با تجمیع مبالغ بالا می‌توانند تنوع بالایی از سهام شرکت‌های مختلف را برای سرمایه‌گذاران صندوق فراهم کنند که مدیریت آنه‌ها با مبالغ کم منطقی نیست.
• شفافیت و گزارش‌دهی منظم: طبق قوانین سازمان بورس، صندوق‌های سهامی ملزم به ارائه گزارش‌های فعالیت به صورت منظم هستند که این کار باعث شفافیت فعالیت صندوق برای سرمایه‌گذاران می‌شود.
• دسترسی آسان و نقدشوندگی بالا: خرید واحد و سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سهامی بسیار آسانتر از خرید تعداد زیادی سهام است و نقدشوندگی بالای این صندوق‌ها نیز امکان و رود و خروج نرم از بازار را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.

علی‌رغم وجود این مزایا، استفاده از روش غرمستقیم سرمایه‌گذاری در بازار سهام نیز معایب خود را دارد که انتخاب بین صندوق یا سهام را پیچیده می‌کند. در این روش سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذار در جزئیات سرمایه‌گذاری‌ها نقشی ندارد و تمامی خرید و فروش‌های مربوط به صندوق توسط مدیران صندوق انجام می‌شود و ریز تحلیل‌های مدیران صندوق برای انتخاب بین سهام مختلف در دسترس سرمایه‌گذاران نیست. مهمترین معایب صندوق‌های سهامی به صورت زیر هستند.

• کارمزدهای مدیریتی: صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای مدیریت صندوق، کارمزدهایی دریافت می‌کنند که این کارمزدها مقدار کمی به هزینه سرمایه‌گذاری اضافه می‌کند.
• کنترل کمتر بر ترکیب سبد: در صندوق‌های سهامی سرمایه‌گذار هیچ کنترلی بر ترکیب سبد ندارد و نمی‌تواند از نوسانات کوتاه مدتی بازار به دلخواه بهره‌مند شود.
• تفاوت قیمت با NAV: در صندوق‌های با بازارگردانی ضعیف ممکن است اختلاف قیمت واحدهای صندوق با NAV اختلاف معناداری داشته باشد که این مورد می‌تواند بر میزان سودآوری سرمایه‌گذار موثر باشد.

صندوق یا سهام؟

حال که با ماهیت سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم در بازار سهام آشنا شدیم نیاز است که برای پاسخ به سوال سهم بخرم یا صندوق سهامی، تفاوت‌های اساسی صندوق یا سهام را بررسی کنیم. به طور کلی، این دو روش از نظر میزان ریسک و بازدهی، سطح دانش و زمان مورد نیاز و نقدشوندگی با یکدیگر متفاوت هستند که در ادامه به صورت جزئی‌تر این تفاوت‌ها بررسی می‌شوند.

میزان ریسک و بازده

از نظر میزان ریسک و بازده به طور قطع نمی‌توان گفت صندوق یا سهام بهتر باشد. بسته به صندوق انتخاب شده و بسته به نحوه انجام معاملات توسط سرمایه‌گذار یکی از روش‌ها می‌تواند بازده بالاتر یا ریسک پایین‌تر داشته باشد. با این حال می‌توان به طور کلی ادعا کرد که میزان ریسک صندوق‌های سرمایه‌گذاری به واسطه استفاده از تکنیک‌های مدیریت سرمایه و ریسک کمتر از حالت سرمایه‌گذاری مستقیم است.

سطح دانش و تجربه موردنیاز

سرمایه‌گذاری فرایندی است که نیاز به دانش و تجربه بالا دارد. دانش مورد نیاز سرمایه‌گذاری یک بعدی نیست و افراد فعال در این حوزه باید با مفاهیم و اخبار اقتصادی، بازارهای مالی و حتی تا حدودی دانش سیاسی آشنا باشند تا بتوانند از دل اتفاقات مختلف بهترین تصمیم را برای سرمایه‌گذاری بگیرند. افراد عادی معمولا دانش و تجربه کافی برای تحلیل بازار ندارند و به همین دلیل پاسخ سوال سهم بخرم یا صندوق سهامی برای آن‌ها صندوق سرمایه‌گذاری با تکیه بر دانش متخصصان این حوزه است.

نیاز به زمان و پیگیری بازار

فعالیت در بازارهای مالی نیازمند پیگیری دائمی اخبار و حوادث سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و مهمتر از آن بررسی صورت‌های مالی و اخبار شرکت‌های مختلف است. افراد عادی به دلیل مشغله‌های کاری که دارند معمولا زمان لازم برای پیگیری اتفاقات بازارهای مالی را ندارند. این مساله باعث می‌شود که گزینه صندوق سهامی به نسبت خرید سهام گزینه بهتری باشد.

نقدشوندگی و دسترسی‌پذیری

نقدشوندگی به معنی راحتی سرمایه‌گذار در خرید و فروش سهام یا واحدهای صندوق در زمان دلخواه است. معمولا رکن بازارگردان و ضامن نقدشوندگی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری وظیفه تامین نقدشوندگی را برعهده دارند. بسیاری از سهام بازار نیز با کمک بازارگردان‌ها، سعی می‌کنند در شرایط بحرانی نقدشوندگی نسبی خود را حفظ کنند. با این حال، از نظر نقدشوندگی نیز پاسخ سوال سهم بخرم یا صندوق سهامی به گزینه صندوق سهامی نزدیکتر است.

چه افرادی بهتر است سهام بخرند؟

در بخش صندوق یا سهام، جنبه‌های مختلف سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم در بازار سهام را بررسی کردیم. باتوجه به متغیرهای بررسی شده می‌توان انتخاب خرید مستقیم سهام در سوال سهم بخرم یا صندوق سهامی را به افرادی نسبت داد که اولا دانش لازم، دید تحلیلی، تجربه کافی و وقت آزاد برای فعالیت در بازار را دارند ثانیا میزان ریسک‌پذیری آن‌ها بالا بوده و با سرمایه‌گذاری‌های جسورانه به دنبال کسب سود بیشتر با قبول زیان‌های احتمالی هستند.

چه افرادی بهتر است صندوق سهامی بخرند؟

صندوق سهامی برای سرمایه‌گذاران تازه کار و پرمشغله گزینه بسیار مناسبی است زیرا فعالیت‌های اصلی سرمایه‌گذاری شامل تحلیل شرایط بازار و نمادهای مختلف و مدیریت ریسک و سرمایه صندوق، توسط مدیران صندوق انجام می‌شود بدون اینکه سرمایه‌گذار نیاز به صرف زمان برای بررسی بازار یا کسب دانش داشته باشد. افرادی که به دنبال مدیریت حرفه‌ای سرمایه خود با خیال راحت هستند نیز می‌توانند بخشی از سبد کلی سرمایه‌گذاری خود را به صندوق سهامی تخصیص دهند.

جمع‌بندی

سهم بخرم یا صندوق سهامی یکی از سوالات اصلی سرمایه‌گذاران برای فعالیت در بازار سهام است. خرید مستقیم سهام آزادی کافی را در اختیار سرمایه‌گذار قرار می‌دهد تا نمادهای مورد نظر خود برای سرمایه‌گذاری را انتخاب کند و از نوسانات نمادهای مختلف کسب سود کند. در مقابل، این فرآیند نیازمند صرف زمان کافی برای تحلیل بازار و هم‌چنین کسب دانش سرمایه‌گذاری است.

در مقابل صندوق‌های سرمایه‌گذاری با مدیریت افراد باتجربه و حرفه‌ای بازار، امکان کسب سود از بازار سهام بدون صرف زمان و به صورت مدیریت شده را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند و بهترین گزینه برای افراد پرمشغله و کسانی است که دانش و تجربه کافی برای فعالیت در بازار را ندارند اما به دنبال کسب سود از بازار سهام هستند.