بورس چیست؟ بررسی انواع بورس در ایران و نحوه سرمایهگذاری در آنها
علیرغم شکلگیری چندین ساله بازار بورس در ایران، هنوز بسیاری از مردم هنوز به طور کامل در جریان سوال بورس چیست نیستند و وجود انواع بازارهای بورس درک ماهیت و نحوه فعالیت در این بازار را با سختی روبهرو کرده است. در این مقاله از آکادمی سامانه سرمایهگذاری آیپاسارگاد سوال بورس چیست را با بررسی ماهیت آن شروع کرده و با معرفی انواع آن و نحوه فعالیت در آن دنبال میکنیم. در نهایت نیز مزایا و معایب فعالیت در بازار بورس را بررسیخواهیم کرد.
بورس چیست؟
بورس بازاری است که در آن انواع داراییهای مالی و فیزیکی مورد معامله قرار میگیرند. هدف اصلی این بازار، تسهیل فرآیند خرید و فروش داراییها میان افراد، شرکتها و دولت است. بورس بهعنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد، نقشی کلیدی در تامین سرمایه و تخصیص منابع دارد. واژه بورس از کلمه فرانسوی «Bourse» گرفته شده است که به معنای کیف پول است.
بازار بورس بهعنوان بازاری ساختاریافته و تحت نظارت نهادهای دولتی، بستری امن برای سرمایهگذاری فراهم کرده و به کاهش واسطهگری و افزایش شفافیت معاملات کمک میکنند. در بورس، داراییها بر اساس عرضه و تقاضا قیمتگذاری میشوند که این امر نقش مهمی در تعیین ارزش واقعی داراییها دارد.
نقش بورس تنها به سرمایهگذاری افراد محدود نمیشود. دولتها و شرکتها نیز از این بازار برای تامین مالی پروژههای بزرگ و توسعه فعالیتهای اقتصادی خود استفاده میکنند. این ویژگی باعث شده است که بورس بهعنوان شاخصی برای ارزیابی سلامت اقتصادی کشورها شناخته شود.
اولین بورسهای دنیا در قرن شانزدهم میلادی شکل گرفتند و بهتدریج به شکل امروزی درآمدند. در ایران نیز شکلگیری بازار بورس از سال 1346 آغاز شد و در طی زمان رشد یافت و به شکل امروزی خود درآمد. در حال حاضر انواع بورس در ایران وجود دارد که در هر یک از آنها بخشی از ابزارهای مالی کشور مورد معامله قرار میگیرند. در ادامه به بررسی جزئیتر هر یک از آنها میپردازیم.
انواع بورس در ایران
در بخش قبل و در پاسخ به بورس چیست متوجه شدیم که بورس بازاری برای معامله سهام شرکتها و سایر ابزارهای مالی است. در ایران بورسها براساس نوع داراییهای قابل معامله، بورس به چهار دسته اصلی تقسیم شده است که هر یک از آنها نقش و کارکرد خاص خود را دارند. این چهار بازار به صورت زیر هستند.
- بازار بورس اوراق بهادار
- بازار فرابورس
- بورس کالا
- بورس انرژی
در ادامه، به توضیح هر یک از این بازارها میپردازیم.
بازار بورس اوراق بهادار
بورس اوراق بهادار، بازار مالی است که در آن سهام شرکتها، اوراق قرضه و سایر اوراق مالی معامله میشوند. این بازار بهعنوان یک نهاد رسمی، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکند. بازار بورس اوراق بهادار به دو نوع بازار اول و دوم تقسیم میشود که هر یک شامل تابلوهای اصلی و فرعی هستند. تفاوت این بازارها و تابلوها در شرایط پذیرش شرکتها و نحوه معاملات آنها است.
بازار اول مخصوص شرکتهایی است که دارای عملکرد مالی و ثبات بیشتری هستند. از بین این شرکتها، شرکتهای بزرگ با سابقه طولانی و گزارشهای مالی شفاف در تابلو اصلی و سایر شرکتها در تابلو فرعی معامله میشوند. شرایط ورود سهام اصلی شرکتها به تابلو اصلی سختتر است و شرکتها باید استانداردهای بالاتری را رعایت کنند.
بازار دوم بورس مخصوص شرکتهای کوچکتر یا شرکتهای با سابقه کمتر است. شرایط پذیرش در بازار دوم سادهتر از بازار اول است، اما همچنان نظارت وجود دارد. این بازار برای شرکتهای نوپا یا در حال رشد که قصد دارند با جذب سرمایه در بورس، توسعه پیدا کنند، مناسب است. بنابراین، شرکتهای بازار اول معمولاً پایدارتر و کمریسکتر هستند، در حالی که بازار دوم پتانسیل رشد بیشتری دارد اما ریسک بالاتری را نیز شامل میشود. به طور کلی ویژگیهای بازار بورس را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد.
- شفافیت اطلاعات: تمامی اطلاعات مربوط به شرکتها و معاملات به صورت عمومی منتشر میشود.
- نقدشوندگی بالا: امکان خرید و فروش سریع سهام و اوراق بهادار.
- کاهش ریسک: قوانین نظارتی و شفافیت اطلاعات باعث کاهش ریسک سرمایهگذاری میشود.
بازار بورس اوراق بهادار در ایران با عنوان بورس تهران شناخته میشود که به عنوان بزرگترین بازار مالی کشور سهام شرکتهای بزرگ در حوزههای پتروشیمیها، بانکها و صنایع فلزی در آن حضور دارند. بازار فرابورس نیز بازار مشابه بورس است که با شرایط انعطافپذیرتر برای پذیرش شرکتهای نوپا تاسیس شده است و در ادامه به بررسی آن میپردازیم.
بازار فرابورس
فرابورس ایران یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه کشور است که در سال ۱۳۸۷ تأسیس شد و به عنوان بازاری مکمل برای بورس اوراق بهادار فعالیت میکند. شرکتها و کسبوکارهایی که به دلایلی نمیتوانند وارد بورس اصلی شوند یا شرایط پذیرش در آن را ندارند، با استفاده از فرابورس میتوانند سهام خود را به عموم عرضه کنند. فرابورس به دلیل ساختار منعطف و فرآیند سادهتر پذیرش، محبوبیت زیادی در بین شرکتها و سرمایهگذاران پیدا کرده است.
همانند بورس، بازار فرابورس نیز شامل بخشهای مختلفی است که هر کدام شرایط و اهداف مشخصی دارند. بازار اول فرابورس برای شرکتهایی طراحی شده است که از لحاظ ثبات مالی و شفافیت اطلاعاتی در وضعیت مناسبی قرار دارند. پذیرش در این بازار مستلزم رعایت استانداردهای خاصی است و شرکتهای پذیرفتهشده معمولاً از سابقه عملکردی خوب و سودآوری مستمر برخوردار هستند.
بازار دوم فرابورس مناسب شرکتهای کوچکتر و نوپا است که در مراحل اولیه رشد قرار دارند. در بازار دوم، استانداردها و الزامات پذیرش سادهتر از بازار اول است. این بازار فرصت مناسبی برای جذب سرمایه به منظور توسعه و گسترش فعالیتهای شرکتها فراهم میکند.
بازار پایه سومین بخش از بازار فرابورس است که خود به سه تابلو زرد، نارنجی و قرمز تقسیم میشود که هر کدام نشاندهنده سطح ریسک متفاوتی است. شرکتهایی که شفافیت کمتری دارند یا صورتهای مالی دقیقی ارائه نمیدهند، در این بازار حضور دارند. تابلو قرمز بیشترین سطح ریسک را دارد و سرمایهگذاران باید هنگام معامله در این تابلوها احتیاط بیشتری داشته باشند.
در نهایت بازار ابزارهای نوین مالی بستری برای معامله ابزارهایی مانند اوراق بدهی، اوراق تامین مالی، صندوقهای سرمایهگذاری، و ابزارهای مشتقه است. این بخش از فرابورس امکان تنوعبخشی به سبد سرمایهگذاری و استفاده از ابزارهای مالی پیشرفته را برای سرمایهگذاران فراهم میسازد. صندوقهای سرمایهگذاری گروه خدمات بازار سرمایه پاسارگاد همانند سایر صندوقهای بازار مجوز فعالیت خود را از این بازار دریافت کردهاند. مهمترین مزایای بازار فرابورس به صورت زیر است.
- فرآیند پذیرش سادهتر: یکی از بزرگترین مزایای فرابورس، فرآیند سادهتر و سریعتر پذیرش شرکتها نسبت به بورس اصلی است. این ویژگی به شرکتهای نوپا و کوچکتر امکان میدهد به راحتی وارد بازار سرمایه شوند.
- دسترسی به منابع مالی: شرکتها میتوانند از طریق عرضه سهام یا انتشار اوراق بدهی، منابع مالی لازم برای توسعه کسبوکار خود را تأمین کنند.
- انعطافپذیری در مقررات: قوانین و مقررات فرابورس در مقایسه با بورس اصلی انعطافپذیرتر است که این امر باعث شده شرکتهای بیشتری بتوانند وارد این بازار شوند.
- تنوع ابزارهای مالی: فرابورس بستری برای ابزارهای نوین مالی فراهم کرده که به سرمایهگذاران امکان استفاده از گزینههای متنوع برای سرمایهگذاری و مدیریت ریسک میدهد.
- توسعه اقتصاد: این بازار نقش مهمی در حمایت از کسبوکارهای کوچک و متوسط و همچنین گسترش فعالیتهای اقتصادی در کشور دارد.
با وجود مزایای بسیار، باید توجه داشت که شرکتهای حاضر در بازار پایه به دلیل شفافیت کمتر و عملکرد مالی نامشخص، ریسک بیشتری دارند و نوسانات اقتصادی میتواند تأثیر زیادی بر قیمتها و عملکرد شرکتهای فرابورسی داشته باشد. به همین دلیل نیاز است که سرمایهگذاران قبل از خرید سهام شرکتهای فرابورسی به خصوص در بازار پایه، تحلیلهای دقیق بنیادی و تکنیکال انجام دهند تا از تصمیمات خود مطمئن باشند.
بورس کالا
بورس کالا یکی دیگر از انواع بازارهای مالی در ایران است که در آن کالاهای فیزیکی و مواد اولیه مانند فلزات، محصولات پتروشیمی، و محصولات کشاورزی معامله میشوند. هدف اصلی این بازار، ایجاد شفافیت در معاملات کالاها، کاهش واسطهگری، و تضمین امنیت معاملات است. بورس کالا در ایران از سال ۱۳۸۲ آغاز به کار کرده و بهعنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه کشور شناخته میشود.
برخلاف بازار بورس که در آن سهام شرکتها، اوراق بدهی و ابزارهای مالی معامله میشوند که نمایانگر مالکیت یا بدهی هستند؛ در بورس کالا، داراییهای فیزیکی و واقعی مانند فولاد، زعفران، نفت، و محصولات کشاورزی معامله میشوند. علاوه بر این، بورس کالا به دلیل استانداردسازی کالاها و مشخصات دقیق قراردادها، تمرکز بیشتری بر معاملات بین خریداران و فروشندگان حقیقی دارد، در حالی که در بورس اوراق بهادار، معاملات بیشتر بر اساس تحلیلهای مالی انجام میشوند.
بورس کالا از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نوع خاصی از کالاها یا معاملات را پوشش میدهند.بازار محصولات صنعتی و معدنی شامل معاملات کالاهایی مانند فولاد، مس، آلومینیوم و سایر فلزات است. در بازار محصولات پتروشیمی و فرآوردههای نفتی محصولاتی همچون پلیمرها، قیر و مواد شیمیایی معامله میشوند.
بازار محصولات کشاورزی به معاملات محصولاتی مانند گندم، جو، ذرت و زعفران اختصاص دارد و بازار مشتقات کالا قراردادهای آتی و اختیار معامله بر اساس کالاهای فیزیکی معامله میشوند. بازار مشتقات در کنار اینکه امکان مدیریت ریسک را برای شرکتها و سرمایهگذاران فراهم میکند، امکان اهرم کردن سرمایه و کسب سود یا زیان بیشتر را نیز برای معاملهگران فراهم میکند. مهمترین مزایای بورس کالا به صورت زیر است.
- شفافیت قیمت: تمامی قیمتها بر اساس عرضه و تقاضا تعیین میشوند و اطلاعات معاملات بهصورت عمومی منتشر میشود.
- استانداردسازی معاملات: تمامی کالاها با مشخصات استاندارد و دقیق تعریف میشوند که اطمینان خریدار و فروشنده را افزایش میدهد.
- کاهش ریسک: حضور نهادهای نظارتی در بورس کالا باعث کاهش ریسکهای ناشی از تقلب یا عدم اجرای تعهدات میشود.
- تنوع ابزارهای مالی: قراردادهای آتی و اختیار معامله امکان مدیریت ریسک و پیشبینی قیمتها را برای سرمایهگذاران فراهم میکند.
با وجود مزایای فراوان، بورس کالا نیز با چالشهایی روبرو است. ورود به این بازار مستلزم دانش کافی درباره کالاها و روندهای بازار آنها است. به دلیل ماهیت عرضه و تقاضای کالاها، قیمتها ممکن است تحت تأثیر تغییرات سریع قرار گیرند. برخی کالاها به دلیل ماهیت خاص خود ممکن است بهراحتی نقدشوندگی نداشته باشند.
بورس انرژی
بورس انرژی ایران یکی از بخشهای جدید و تخصصی بازار سرمایه کشور است که در سال ۱۳۹۱ تأسیس شد. این بازار با هدف ایجاد شفافیت در معاملات انرژی و جذب سرمایهگذاران داخلی و خارجی راهاندازی شده و بستری برای معامله حاملهای انرژی و محصولات مرتبط با آن فراهم کرده است.بورس انرژی با فراهم کردن بستری شفاف و کارآمد برای معاملات حاملهای انرژی، نقش مهمی در توسعه زیرساختهای این حوزه و افزایش بهرهوری اقتصادی ایفا میکند.
این بازار نه تنها به تولیدکنندگان داخلی کمک میکند تا محصولات خود را با قیمت مناسب به فروش برسانند، بلکه با ایجاد ابزارهای مالی متنوع، فرصتهای جذابی را برای سرمایهگذاران فراهم کرده است.در بورس انرژی، محصولات مختلف بر پایه انرژی قابل معامله هستند که فهرست آنها به صورت زیر است.
- برق: از طریق قراردادهای خاص مانند قراردادهای سلف استاندارد.
- نفت خام و فرآوردههای نفتی: شامل بنزین، گازوئیل، نفت کوره و سایر فرآوردهها.
- گاز طبیعی: با قراردادهای استاندارد و شفاف.
- سایر حاملهای انرژی: مانند محصولات پتروشیمی و سوختهای زیستی.
بورس انرژی از چندین بازار تشکیل شده است که هر کدام برای معامله انواع خاصی از محصولات طراحی شدهاند. بازار فیزیکی به معاملات کالاهای فیزیکی انرژی مانند برق و فرآوردههای نفتی اختصاص دارد. بازار مشتقه شامل ابزارهایی مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله برای مدیریت ریسک است و بازار بینالمللی برای جذب خریداران و فروشندگان خارجی طراحی شده تا امکان صادرات محصولات انرژی را فراهم کند.
مزایای بورس انرژی را میتوان در شفافیت در معاملات، کاهش واسطهگری و مدیریت ریسکهای مرتبط با حوزه انرژی خلاصه کرد. با این حال چالشهایی مثل تخصصی بودن بازار و نیاز به دانش کافی از صنعت انرژی، وابستگی قیمت و عرضه محصولات در بورس انرژی به سیاستهای داخلی و بینالملل و نوسانات قابل توجه قیمت در اثر اخبار ورود و فعالیت در ایت بازار را با دشواری همراه کرده است.
چگونه در بورس سرمایهگذاری کنیم؟
برای سرمایهگذاری در بازارهای سرمایه ایران، افراد نیاز دارند که ابتدا از طریق سامانه سجام احراز هویت اطلاعات خود را تکمیل کنند و سپس با مراجعه به یکی از کارگزاریهای رسمی کد بورسی خود را برای فعالیت دریافت کنند. با دریافت کد بورسی، سرمایهگذاران میتوانند از طریق پنل معاملاتی کارگزاری خود به خرید و فروش سهام بورس و فرابورس و یا واریز و برداشت مبلغ سرمایهگذاری بپردازند.
برای فعالیت در بورس کالا و انرژی به کد بورسی خاص این بازارها نیاز است که برای دریافت آن باید کارگزاری را انتخاب کرد که از معاملات این بازارها پشتیبانی میکند. به هر حال به دلیل ماهیت این دو بازار و مبالغ سرمایهگذاری بالاتر در آنها، معمولا معاملهگران این بازارها افراد حقوقی هستند و افراد حقیقی بیشتر به خرید و فروش محصولاتی مانند زعفران، پسته یا سایر محصولات کشاورزی میپردازند.
نکته مهم در ارتباط با سرمایهگذاری در بورس به دست آوردن دانش تحلیل داراییهای مختلف است. سودآوری در بورس نیازمند شناخت بازار، شناخت داراییها، تحلیل احساسات حاکم بر معاملهگران، بررسی وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور و دنیا و در نظر گرفتن زمان مناسب سرمایهگذاری است.
سرمایهگذاری مستقیم بدون شناخت درست از این متغیرها میتواند ضررده باشد اما روشهای غیرمستقیم سرمایهگذاری مثل صندوقهای سرمایهگذاری به افراد عادی کمک میکنند بدون صرف زمان زیاد یا بدون نیاز به دانش تخصصی از این بازارها و داراییها سود مناسب را به دست آورند. صندوقهای درآمد ثابت هزاره سوم پاد و پاسارگاد و صندوق سهامی تکپاد از جمله گزینههای مناسب سرمایهگذاری تحت مدیریت گروه خدمات بازار سرمایه پاسارگاد هستند.
مزیت سرمایهگذاری در بورس چیست؟
مزیتهای سرمایهگذاری در بورس را میتوان از دو جهت مورد بررسی قرار داد. از سمت اقتصاد کلان کشور، بورس به کشف قیمت عادلانه و توزیع مناسب داراییهای مختلف کمک میکند و با تجمیع سرمایههای خرد افراد، امکان راهاندازی و گسترش پروژههای بزرگ عمرانی و صنعتی را فراهم میکند. اما در سمت سرمایهگذاران خرد و معاملهگران نیز بازار بورس مزایای زیادی دارد.
- بازدهی بالا: در بلند مدت به صورت عمومی سرمایهگذاری در بورس بازدهی بالاتری به نسبت سایر بازارهای مالی داشته است.
- نقدشوندگی بالا: فعالیت روزانه معاملهگران در بازار بورس شبب افزایش نقدشوندگی داراییهای مورد معامله میشود.
- شفافیت: اطلاعات شرکتهای فعال در بازار بوس و فرابورس به صورت عمومی در دسترس است و این شفافیت در تصمیمگیری به سرمایهگذاران کمک میکند.
- حفظ ارزش پول: در بلند مدت سرمایهگذاری در بورس میتواند افت ارزش پول ناشی از تورم را جبران کند.
- سرمایهگذاری غیرمستقیم: از طریق صندوقهای سرمایهگذاری یا سبدگردانها امکان سرمایهگذاری غیرمستقیم در بورس نیز برای علاقمندان فراهم است.
معایب سرمایهگذاری در بورس چیست؟
علیرغم تمام مزایایی که برای سرمایهگذاری در بورس شمرده شد، فعالیت در این بازار با خطراتی همراه است و ممکن است منجر به ضرر سرمایهگذار شود. از جمله مهمترین نکات منفی فعالیت در بورس میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
ریسک بالا: سرمایهگذاری در سهام زیانده، اخبار سیاسی و اقتصادی منفی و اتفاقات غیرمنتظره میتواند منجر به نوسانات قیمت ضررهای سنگین سرمایهگذار شود.
نیاز به دانش و تخصص: برای فعالیت شخصی در بازار نیاز است که افراد دانش کافی از بازار داشته باشند زیرا بدون این دانش احتمال سرمایهگذاری در سهام نامناسب وجود خواهد داشت.
رفتار هیجانی: تصمیمات عجولانه و رفتارهای گلهای شکل گرفته در بازار میتواند به زیان سرمایهگذار منجر شود.
ریسک نقدشوندگی: در شرایط خاص ممکن است فروش سهام به راحتی ممکن نباشد و سرمایه افراد برای مدت طولانی در بازار قفل شود.
سوالات متداول
آیا سرمایهگذاری در بورس برای همه مناسب است؟
سرمایهگذاری مستقیم در بورس نیازمند دانش، آگاهی، تحمل ریسک و پیگیری منظم بازار است. بنابراین، این روش برای همه افراد مناسب نیست و بهتر است افرادی که آشنایی کافی با این بازار ندارند، از طریق صندوقهای سرمایهگذاری وارد بازار شده و از مزایای فعالیت در بورس بهرهمند شوند.
حداقل سرمایه برای ورود به بورس چقدر است؟
در حال حاضر برای فعالیت در بورس به حداقل 500 هزار تومان نیاز است و شما میتوانید با هر مبلغی بالاتر از این مقدار به خرید و فروش سهام شرکتها، واحدهای صندوقهای قابل معامله در بورس و سایر ابزارهای مالی قابل معامله بپردازید.
چگونه میتوانم ریسک سرمایهگذاری خود را کاهش دهم؟
با تنوعبخشی به سبد سرمایهگذاری، استفاده از تحلیلهای تخصصی، و پرهیز از تصمیمات هیجانی میتوانید ریسک خود را کاهش دهید. سپردن سرمایه به متخصصان بازارهای مالی از جمله دیگر روشهای کاهش ریسک سرمایهگذاری است.
جمعبندی
بورس یکی از ابزارهای مهم سرمایهگذاری در ایران است که با داشتن دانش و آگاهی کافی میتواند فرصتهای مالی قابل توجهی برای سرمایهگذاران ایجاد کند. با این حال، توجه به ریسکها و معایب این بازار نیز ضروری است. انتخاب آگاهانه و مبتنی بر تحلیل میتواند کلید موفقیت در این بازار باشد. همچنین استفاده از خدمات مشاوران متخصص و ابزارهای نوین مالی میتواند به شما کمک کند تا بهترین تصمیمات را در بازار بورس بگیرید.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه