شاخص کل بورس چیست؟ تعریف، فرمول، کاربرد، نمودار و تحلیل شاخص بورس

شاخص کل بورس یکی از اصطلاحات بسیار رایج بین فعالان بازار سرمایه است که برای نشان دادن وضعیت کل بازار طراحی و ایجاد شده است. این شاخص نشانگر رشد یا افت کلیت بازار است که البته به تنهایی قادر به تفسیر کامل شرایط بازار نیست. در این مقاله از آی‌پاسارگاد به بررسی سوال شاحص کل بورس چیست می‌پردازیم و نحوه محاسبه آن را بررسی می‌کنیم. علاوه بر این کاربردهای شاخص، نحوه دسترسی به نمودار و روش تحلیل شاخص کل نیز در ادامه مقاله بررسی می‌شوند.

شاخص کل بورس چیست؟

شاخص کل بورس، معیاری برای سنجش تغییرات سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران محسوب می‌شود. این شاخص یکی از مهم‌ترین اصطلاحات بازار سرمایه ایران است که نقش اساسی در ارزیابی وضعیت کلی بورس ایفا می‌کند. به بیان ساده‌تر، شاخص کل نشان می‌دهد که ارزش کلی بازار سهام نسبت به یک تاریخ مبنا چه تغییری کرده است.

شاخص کل بورس تهران برای نخستین بار در سال ۱۳۶۹ و با عدد پایه ۱۰۰ واحد معرفی شد. هدف اصلی از ایجاد این شاخص، فراهم آوردن ابزاری جهت ارزیابی عملکرد بازار سرمایه بود؛ به گونه‌ای که سرمایه‌گذاران، تحلیلگران و سیاست‌گذاران اقتصادی بتوانند تصویری سریع و قابل اتکا از روند کلی بازار به دست آورند. در واقع، شاخص کل بورس به نوعی زبان مشترک فعالان بازار برای توصیف وضعیت عمومی بورس تبدیل شد.

فرمول محاسبه شاخص کل بورس بر اساس ارزش جاری بازار شرکت‌های بورسی تعریف شده است. ارزش جاری هر شرکت از حاصل ضرب تعداد سهام در قیمت روز آن سهم به دست می‌آید. مجموع این ارزش‌ها در کل بازار نسبت به تاریخ مبنا مقایسه می‌شود تا میزان رشد یا افت بازار مشخص شود.

نکته مهم این است که شاخص کل به روش وزنی محاسبه می‌شود؛ یعنی هر چه ارزش بازار یک شرکت بزرگ‌تر باشد، تاثیر بیشتری بر شاخص دارد. به همین دلیل، تغییر قیمت سهام شرکت‌های بزرگ و اصطلاحاً «شاخص‌ساز»، می‌تواند نوسانات قابل توجهی در شاخص کل ایجاد کند، حتی اگر تغییرات در دیگر سهام بازار ناچیز باشد.

شاخص کل بورس علاوه بر تغییرات قیمتی، سود نقدی تقسیمی شرکت‌ها را نیز در محاسبات خود لحاظ می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که شاخص کل نمایانگر بازدهی واقعی سرمایه‌گذاری در بازار و نه صرفاً تغییر قیمت سهام باشد. در نتیجه، زمانی که شرکتی سود نقدی به سهامداران پرداخت می‌کند، این پرداختی در شاخص اثر گذاشته و باعث رشد آن می‌شود.

سرمایه‌گذاران با مشاهده روند شاخص می‌توانند ارزیابی کنند که به طور کلی بازار در وضعیت رشد قرار دارد یا نزول. همچنین، مقایسه عملکرد سبد سرمایه‌گذاری افراد با رشد یا افت شاخص کل، امکان بررسی عملکرد شخصی در مقایسه با کل بازار را فراهم می‌آورد.البته باید توجه داشت که شاخص کل بورس، علی‌رغم اهمیت بالای خود، محدودیت‌هایی نیز دارد.

به دلیل وزن‌دهی بر اساس ارزش بازار، ممکن است گاهی اوقات رشد یا افت شدید چند نماد بزرگ باعث شود که تصویر نادرستی از وضعیت کلی بازار به دست آید. به همین دلیل، در کنار شاخص کل، نماگرهای دیگری مانند شاخص هم‌وزن نیز توسعه یافته‌اند تا تحلیلی دقیق‌تر از شرایط عمومی بازار ارائه دهند. در ادامه به بررسی بیشتر جزئیات شاخص کل بورس و تفاوت آن با شاخص‌های دیگر خواهیم پرداخت.

فرمول شاخص کل بورس چیست؟

همانطور که در بخش قبل توضیح داده شد، فرمول محاسبه شاخص کل بورس به ارزش بازار کل نمادهای فعال در بازار در حال حاضر و در یک زمان مبدا بستگی دارد. فرمول شاخص کل بورس به صورت کلی به صورت زیر است.

در این فرمول ارزش جاری بازار عبارت است از مجموع ارزش بازار تمامی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس، که از ضرب تعداد سهام هر شرکت در قیمت روز هر سهم به دست می‌آید. ارزش جاری در تاریخ مبنا نیز ارزش بازار شرکت‌ها در سال ۱۳۶۹ است که به‌عنوان نقطه شروع برای محاسبه شاخص در نظر گرفته شده و برابر با ۱۰۰ واحد تعریف شده است.

از آن‌جایی که مبنای اصلی در فرمول محاسبه ساخص کل بورس، تغییرات ارزش کل بازار است، هرچه قیمت سهام شرکت‌ها بالا برود یا پایین بیاید، ارزش جاری بازار تغییر می‌کند و به تبع آن شاخص کل نیز دچار نوسان می‌شود. برای بررسی تاثیر تغییرات قیمت سهام بر شاخص کل بورس مثال زیر را در نظر بگیرید.

فرض کنید در بازار  فقط دو شرکت A و B وجود دارند. شرکت A دارای ۱ میلیون سهم به قیمت ۲۰۰۰ تومان و شرکت B دارای ۲ میلیون سهم به قیمت ۱۰۰۰ تومان است. در این شرایط، ارزش بازار شرکت اول ۱,۰۰۰,۰۰۰ × ۲۰۰۰ = ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ و ارزش بازار شرکت دوم  ۲,۰۰۰,۰۰۰ × ۱۰۰۰ = ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ خواهد بود که در مجموع، ارزش جاری بازار برابر با ۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان خواهد بود.

اگر قیمت سهام شرکت A از ۲۰۰۰ تومان به ۲۲۰۰ تومان افزایش یابد و قیمت سهم شرکت B تغییری نکند، ارزش جدید شرکت A به ۲,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ افزایش پیدا کرده و ارزش شرکت B ثابت می‌ماند. بنابراین، ارزش جدید بازار برابر با ۴,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان خواهد بود. در نتیجه، شاخص کل بورس نیز افزایش پیدا خواهد کرد زیرا ارزش جاری بازار افزایش یافته است.

تاثیر توزیع سود نقدی بر شاخص کل بورس

پرداخت سود نقدی توسط شرکت‌ها نیز بر شاخص کل اثرگذار است. فرض کنیم شرکت A تصمیم می‌گیرد به ازای هر سهم، ۱۰۰ تومان سود نقدی تقسیم کند. پس از تقسیم سود، معمولاً قیمت سهم به اندازه سود نقدی پرداخت شده کاهش می‌یابد. بنابراین، اگر قیمت سهم A از ۲۲۰۰ تومان به ۲۱۰۰ تومان برسد، ارزش بازار کاهش می‌یابد.

با این حال، چون سود نقدی پرداخت شده، جزئی از بازدهی کل سرمایه‌گذاری است، این پرداختی در فرمول محاسبه لحاظ شده و تعدیلی در شاخص انجام می‌شود. به این ترتیب، اثر منفی افت قیمت روی شاخص کل خنثی می‌شود و شاخص به اندازه واقعی سودآوری شرکت اصلاح می‌گردد. بنابراین، در محاسبه شاخص کل، هم رشد قیمت و هم سود نقدی پرداختی شرکت‌ها لحاظ می‌شود و شاخص نه تنها نوسانات قیمتی بلکه بازدهی کلی سرمایه‌گذاران را منعکس می‌کند.

تاثیر ورود شرکت جدید بر شاخص کل بورس

یکی از چالش‌های مهم در محاسبه شاخص کل بورس، ورود شرکت‌های جدید به بازار است. وقتی یک شرکت جدید وارد بورس می‌شود، از آنجا که در زمان محاسبه شاخص مبنا (سال ۱۳۶۹) وجود نداشته، باید اثر آن به‌طور صحیح اعمال شود. برای جلوگیری از تاثیر مصنوعی و غیرواقعی، ارزش مبنا نیز به اندازه ارزش شرکت جدید افزایش می‌یابد. به این ترتیب، تغییرات در شاخص کل بورس منطبق با واقعیت‌های بازار صورت می‌گیرد و ورود شرکت جدید به خودی خود باعث تغییر غیرمنطقی در شاخص نمی‌شود.

تفاوت شاخص هم وزن با شاخص کل بورس چیست؟

شاخص هم‌وزن، یکی از شاخص‌های مهم در بازار سرمایه است که در محاسبه آن به تمامی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس وزن یکسانی داده می‌شود. این شاخص برای افرادی که می‌خواهند عملکرد کلی بازار را به‌طور متوازن و بدون تأثیر از بزرگی یا کوچکی شرکت‌ها مشاهده کنند، مناسب است. در محاسبه شاخص هم‌وزن، هر شرکت حتی اگر از نظر ارزش بازار بزرگ یا کوچک باشد، تأثیر یکسانی بر تغییرات شاخص خواهد داشت. این ویژگی باعث می‌شود که شاخص هم‌وزن، نمای بهتری از عملکرد کلی بازار به نمایش بگذارد و نوسانات قیمت سهام شرکت‌های کوچک و متوسط را نیز به‌طور مؤثری نشان دهد.

در مقابل، شاخص کل بورس که به نام شاخص قیمت و بازده نقدی نیز شناخته می‌شود، نمایانگر تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها و سود نقدی سهام شرکت‌های بورسی است. در محاسبه شاخص کل، شرکت‌های بزرگ‌تر با ارزش بازار بالاتر، تأثیر بیشتری بر شاخص دارند. این ویژگی باعث می‌شود که نوسانات شاخص کل بیشتر تحت تأثیر تغییرات قیمت سهام شرکت‌های بزرگ قرار گیرد.

تفاوت کلیدی بین شاخص کل و شاخص هم‌وزن در نحوه محاسبه و وزن‌دهی به شرکت‌ها است. در شاخص کل، وزن‌دهی به شرکت‌ها به‌صورت مستقیم به ارزش بازار آن‌ها بستگی دارد. به عبارت دیگر، شرکت‌های بزرگ‌تر تأثیر بیشتری بر تغییرات شاخص خواهند گذاشت. در حالی که در شاخص هم‌وزن، به تمامی شرکت‌ها وزن یکسان داده می‌شود و تغییرات قیمت سهام هر شرکت به‌طور مساوی در محاسبات تأثیرگذار است.

این دو شاخص برای تحلیلگران و سرمایه‌گذاران کاربردهای مختلفی دارند. اگر هدف از تحلیل بررسی تأثیر شرکت‌های بزرگ بر بازار باشد، شاخص کل بهترین انتخاب است. اما اگر هدف تحلیل عملکرد کلی بازار و بررسی روند قیمت‌ها در شرکت‌های کوچک‌تر و متوسط است، شاخص هم‌وزن ابزاری بهتر خواهد بود. به‌طور کلی، استفاده هم‌زمان از هر دو شاخص می‌تواند دیدگاه جامع‌تری از وضعیت بازار سرمایه ارائه دهد و به تحلیلگران کمک کند تا وضعیت کلی بازار را با دقت بیشتری ارزیابی کنند.

نمودار شاخص کل بورس تهران

برای مشاهده نمودار شاخص کل بورس تهران می‌توانید در بخش ابزارهای تحلیل تکنیکال کارگزاری خود عبارت شاخص کل را جستجو کنید. این نمودار در سایر سایت‌های معتبر بورسی مثل ره‌آورد نیز برای استفاده تحلیلگران و سرمایه‌گذاران ارائه شده است. با استفاده از چارت شاخص کل بورس می‌توانید به نمودار این شاخص از سال 71 تا به امروز دسترسی پیدا کرده و با استفاده از ابزارهای موجود آن‌ها را تحلیل کنید.

برای تحلیل تکنیکال شاخص کل بورس تهران می‌توانید از هر یک از نمودارهای معتبر ارائه شده در کارگزاری‌ها یا سایت‌های عمومی استفاده کنید. توجه داشته باشید که نتیجه تحلیل شاخص کل بورس لزوما بر روی پرتفوی شما اعمال نمی‌شود مگر در صورتی که شما از هر یک از سهم‌های بازار به نسبت ارزش بازار سهم به کل ارزش بازار در پرتفو داشته باشید. تحلیل شاخص کل می‌تواند به شما روند احتمالی صعودی یا نزولی کلیت بازار به خصوص سهام بزرگ را نشان دهد.

نمادهای موثر بر شاخص کل

در بازار سرمایه ایران، شاخص کل بورس به‌عنوان نماینده کلیت بازار، تحت تأثیر نوسانات قیمت سهام و وزن شرکت‌های مختلف قرار دارد. در میان این شرکت‌ها، برخی از نمادها به دلیل ارزش بازار بالا، تأثیر بیشتری بر شاخص کل دارند. این نمادها معمولاً در صنایع بزرگ و سودآور مانند پتروشیمی، فلزات اساسی و پالایشی قرار دارند.​

در ادامه، فهرست 20 نماد بزرگ بازار از نظر ارزش بازار (به تومان) در اردیبهشت 1404 آورده شده است. به دلیل بزرگ بودن ارزش بازار این نمادها، تغییر در قیمت آن‌ها سبب تغییرات بزرگ در شاخص کل می‌شود اما لزوما نمادهای موثر بر شاخص کل از میان این نمادها نیستند زیرا ممکن است تغییر قیمت در این نمادها ناچیز باشد اما یک سهم کوچکتر با تغییر قیمت بیشتر اثر بیشتری بر شاخص کل داشته باشد.

آیا تحلیل شاخص کل بورس برای سرمایه‌گذاری در سهام کافی است؟

تحلیل شاخص کل بورس صرفا به ما نشان می‌دهد که وضعیت کلی بازار به چه صورت است و تغییرات قیمت براساس ارزش بازار نمادها به چه شکل بوده است. بنابراین، این شاخص معیار خوبی برای نتیجه‌گیری در مورد بسیاری از نمادهای بازار نیست. تحلیل شاخص هم وزن، می‌تواند وضعیت نمادهای بازار را به صورت بهتری نمایش دهد. در هر حال سرمایه‌گذار باید علاوه بر این شاخص‌ها به بررسی صنابع و سهام مورد نظر پرداخته و وضعیت تک به تک آن‌ها را برای سرمایه‌گذاری تجزیه و تحلیل کند.

واحد بیان عدد شاخص کل بورس چیست؟

این شاخص از تقسیم دو عدد با واحد تومان ضرب در عدد 100 به دست می‌آید که به معنی خنثی بودن شاخص کل بورس از نظر واحد است. بنابراین، تغییرات شاخص کل را نمی‌توان با عنوان تغییر قیمت ارائه کرد بلکه باید صرفا به تغییر واحد اشاره کرد. در کل خود عدد شاخص هم اهمیت چندانی ندارد و تنها تغییرات آن است که نشانگر افزایش کلی ارزش بازار بورس است.

جمع‌بندی

شاخص کل بورس چیست؟ شاخص کل معیاری برای سنجش تغییرات سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است. در این مقاله به بررسی کامل این شاخص، نحوه محاسبه آن، تفاوت آن با شاخص هم وزن و نحوه دسترس به نمودار شاخص کل و تحلیل آن پرداختیم.