صندوق اهرمی در بورس | نحوه کار، ویژگی‌ها و ریسک‌ها | آی‌پاسارگاد

صندوق اهرمی یک نوع صندوق سرمایه‌گذاری مشترک است که با استفاده از سازوکار اهرم مالی، سود (و زیان) سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد. در این نوع صندوق، سرمایه‌گذاران می‌توانند چند برابر سرمایه موجود خود در بازار سهام سرمایه‌گذاری کنند و به این ترتیب سود یا زیان بیشتری متحمل شوند. در این مقاله از آکادمی آی‌پاسارگاد، علاوه بر پاسخ کامل به سوال صندوق اهرمی چیست و چگونه کار می‌کند، ریسک‌ها، ویژگی‌ها و نحوه خرید و فروش واحدهای این نوع صندوق‌ها را نیز بررسی می‌کنیم.

صندوق اهرمی چیست؟

صندوق اهرمی یکی از ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه ایران است که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد با پذیرش سطح مشخصی از ریسک، بازدهی بیشتری نسبت به صندوق‌های درآمد ثابت یا مختلط کسب کنند. اولین بار این نوع صندوق‌ها در سال 1400 در بازار بورس ایران شکل گرفتند و از آن روز به بعد به یکی از پرطرفدارترین ابزارهای بازار مالی تبدیل شده‌اند.

صندوق‌های اهرمی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که دو نوع واحد اصلی سرمایه‌گذاری (واحدهای عادی و واحدهای ممتاز) ارائه می‌دهند. واحدهای عادی برای سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز مناسب هستند و سود حداقلی تضمین‌شده دریافت می‌کنند. در مقابل، واحدهای ممتاز برای افراد ریسک‌پذیر هستند و سود یا زیان مازاد صندوق به آن‌ها تعلق می‌گیرد.

واحدهای ممتاز در صندوق‌های اهرمی خود به دو نوع واحدهای ممتاز خاص و عام تقسیم می‌شوند. واحدهای ممتاز خاص به موسسان صندوق تعلق می‌گیرد تا حق رای در تصمیمات صندوق برعهده آن‌ها باشد. در مقابل، واحدهای ممتاز عام در دست سهام‌داران عادی هستند و در بورس معامله می‌شوند و در واقع بخش اهرمی صندوق در دارایی‌های آن‌ها اعمال می‌شود.

تعریف صندوق اهرمی

صندوق اهرمی یک نوع صندوق سرمایه‌گذاری مشترک است که با استفاده از سازوکار اهرم مالی، سود (و زیان) سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد.منظور از اهرم در بازارهای مالی استفاده از منابع مالی بیشتر از موجودی برای سرمایه‌گذاری روی دارایی‌ها است. استفاده از اهرم این امکان را به سرمایه‌گذاران می‌دهد که با رشد کم دارایی پایه، سرمایه‌گذار سود بیشتری کسب کند. البته این قضیه در سمت زیان نیز صادق است.

واحدهای ممتاز موتور محرک صندوق‌های اهرمی هستند. سرمایه‌گذارانی که این واحدها را خریداری می‌کنند، نقش تأمین‌کننده ریسک را دارند. در زمان سوددهی، سود آن‌ها بیش از سرمایه‌گذاران عادی است؛ اما در شرایط زیان نیز بخش زیادی از ضرر به آن‌ها اختصاص می‌یابد. بنابراین این واحدها برای افرادی مناسب‌اند که به ریسک‌پذیری خود اطمینان دارند و به دنبال بازدهی بیشتر از میانگین بازار هستند.

ضریب اهرمی صندوق‌های اهرمی چیست؟

در صندوق‌های اهرمی ضریب اهرم از نسبت بین واحدهای ممتاز صندوق و واحدهای عادی محاسبه می‌شود. سرمایه‌گذارن واحدهای عادی، با صدور واحدهای عادی صندوق یک سرمایه‌گذاری کم ریسک همانند سرمایه‌گذاری در صندوق‌ درآمد ثابت را دنبال می‌کنند و بدون توجه به بازدهی بازار سهام کف سود تضمین شده را دریافت می‌کنند.

در مقابل، سرمایه جمع‌آوری شده از سرمایه‌گذاران واحدهای عادی به سرمایه جمع‌آوری شده از سرمایه‌گذاران واحدهای ممتاز اضافه شده و مبلغ به دست آمده در بازار سهام سرمایه‌گذاری می‌شود. بدین ترتیب اگر تعداد واحدهای عادی منتشر شده 2 برابر واحدهای ممتاز باشد در اینصورت ضریب اهرم صندوق برابر 3 خواهد بود که طبق قوانین این عدد بالاترین ضریب اهرم قابل قبول در ایران است.

فرض کنید در یک صندوق با ۱۰۰ میلیارد تومان سرمایه از واحدهای عادی، مبلغ سرمایه جمع شده از واحدهای ممتاز نیز 100 میلیارد تومان است. در این شرایط ضریب اهرمی صندوق برابر با 2 خواهد بود. این ضریب مشخص می‌کند که چقدر سود یا زیان، نسبت به سرمایه اولیه تقویت می‌شود. صندوق‌هایی که ضریب بالاتری دارند، ریسک و بازده بیشتری را تجربه می‌کنند.

صندوق اهرمی چگونه کار می‌کند؟

همانطور که گفته شد صندوق‌های اهرمی به نوعی صندوق سهامی به حساب می‌آیند. در این صندوق‌ها دارایی جمع‌آوری شده از سرمایه‌گذاران واحدهای عادی و ممتاز همگی در بازار سهام سرمایه‌گذاری می‌شود اما مدل محاسبه سود واحدهای عادی با واحدهای ممتاز متفاوت است. برای واحدهای عادی معمولا یک کف سود و در برخی موارد علاوه بر کف سود، یک سقف سود تعیین می‌شود.

اگر بازدهی صندوق از سرمایه‌گذاری خود برای دارایی سرمایه‌گذاران واحدهای عادی، کمتر از کف سود تضمینی باشد، در اینصورت آن‌ها کف سود تضمینی را از سود به دست آمده صندوق و اصل دارایی سرمایه‌گذاران واحدهای ممتاز به دست می‌آورند. اگر بازدهی صندوق بین کف و سقف تضمینی باشد، کل سود بدون دریافت مبلغ اضافه از سرمایه‌گذاران واحدهای ممتاز به دارندگان واحدهای عادی پرداخت می‌شود.

در صورتی که مبلغ سود بیشتر از میزان سقف سود تعریف شده برای واحدهای عادی باشد، مابقی سود به دارندگان واحدهای ممتاز تعلق می‌گیرد. با افزایش میزان سود، دارندگان واحدهای ممتاز علاوه بر به دست آوردن سود حاصل از سرمایه خود، آن بخش از سود دارندگان واحدهای عادی که بالاتر از سقف تعیین شده است را نیز به دست می‌آورند و به این طریق سود خود را اهرم می‌کنند.

برای درک بهتر از نحوه توزیع سود و میزان سود یا ضرر متحمل شده سرمایه‌گذاران واحدهای ممتاز از یک مثال فرضی استفاده می‌کنیم. فرض کنید برای یک صندوق با اهرم 2 و کف تضمینی 20 درصد، می‌خواهیم حالت‌های مختلف توزیع سود در یک سال را بررسی کنیم. از آن‌جایی که اهرم صندوق 2 است، نسبت واحدهای عادی با واحدهای ممتاز برابر است و سود کل صندوق در واقع از دو بخش مساوی تشکیل می‌شود.

همانطور که در جدول بالا مشخص است، در صندوق با مشخصات ذکر شده، سود دریافتی دارندگان واحدهای عادی همواره ثابت و برابر با 20 درصد کف تضمینی است. برای دارندگان واحدهای ممتاز سود بسته به میزان سود کل صندوق متغیر است. تا بازدهی 10 درصدی کل صندوق، دارندگان واحدهای ممتاز سودی به دست نمی‌آورند. در بازده 20 درصدی این سود به تعادل با دارندگان واحدهای عادی می‌رسد. در نهایت با افزایش سود از میزان 20 درصد، بازده دارندگان واحدهای ممتاز به صورت اهرمی افزایش پیدا می‌کند.

توجه داشته باشید که این محاسبات به اهرم صندوق وابسته است و محاسبات بالا برای یک صندوق با اهرم 2 صادق است. علاوه بر این، در برخی از صندوق‌های اهرمی علاوه بر کف تضمین شده سود، یک سود به عنوان سقف نیز تعیین شده است تا در صورت بازدهی بالاتر از کف صندوق، سود دارندگان واحدهای عادی نیز اندکی افزایش داشته باشد.

انواع صندوق‌های اهرمی در بازار سرمایه

صندوق‌های اهرمی در ایران طبق قوانین سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند. به صورت کلی ماهیت صندوق‌های اهرمی همگی شبیه یکدیگر است. همه آن‌ها دارایی‌های تجمیع شده کاربران را در بازار سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند. دو نوع واحد عادی و ممتاز در آن‌ها تعریف شده است که واحدهای عادی از جنس درآمد ثابت با سود کف و گاها سود سقف مشخص است و واحدهای ممتاز به صورت اهرمی بازده متغیر دارند.

مهمترین تفاوت انواع صندوق‌های اهرمی در بازار سرمایه ایران ضریب اهرمی آن‌ها است. ضریب اهرمی هر صندوق از نسبت واحدهای عادی به واحدهای ممتاز محاسبه می‌شود که طبق قوانین سازمان این نسبت نمی‌تواند بیشتر از 2 باشد که به معنی سقف اهرم 3 در بازار است. هر چقدر که ضریب اهرمی یک صندوق بیشتر باشد، ریسک سرمایه‌گذاری و احتمال بازدهی بالا نیز در آن بیشتر است.

تفاوت دیگر صندوق‌های اهرمی با یکدیگر در تعریف سود برای دارندگان واحدهای عادی است. در حالی که عمده صندوق‌ها سود کف تضمین شده در حد سود بانکی را به عنوان سود نهایی بین دارندگان واحدهای عادی توزیع می‌کنند، در برخی دیگر از صندوق‌ها یک سقف نیز برای سودآوری تعریف شده است که امکان کسب سود بیشتر برای دارندگان واحدهای در شرایط مثبت بازار سهام را فراهم می‌کند.

از نظر عملیاتی و ترکیب دارایی‌ها نیز طبعتا صندوق‌ها با یکدیگر فرق دارند. طبق قوانین سازمان بورس حداقل 70 درصد از سرمایه صندوق‌های اهرمی باید در سهام و حق تقدم سهام سرمایه‌گذاری شود و امکان سرمایه‌گذاری مابقی دارایی‌ها در اوراق درآمد ثابت و اوراق کالایی و سایر دارایی‌ها وجود دارد. صندوق‌های اهرمی مختلف با حفظ این ساختار ترکیب دارایی‌های مختلفی طبق صلاحدید مدیران دارند که همین مساله بازدهی آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

لیست صندوق‌های اهرمی در بورس

برای مشاهده فهرست کامل و به‌روز صندوق‌های اهرمی فعال در بازار سرمایه ایران، بهترین مرجع سایت رسمی «فیپیران» است. در این سایت، با ورود به بخش صندوق‌های سرمایه‌گذاری و اعمال فیلتر «صندوق اهرمی»، می‌توان به اطلاعات کاملی در مورد هر صندوق از جمله ترکیب دارایی، عملکرد، ارزش خالص دارایی (NAV) و غیره دسترسی پیدا کرد. در حال حاضر 7 صندوق اهرمی فعال در بورس ایران فعال هستند که در ادامه فهرست آن‌ها آورده شده است.

• موج فیروزه
• شتاب آگاه
• توان مفید
• اهرم کاریزما
• جهش فارابی
• نارنج اهرم ترنج
• بیدار

چگونه عملکرد صندوق‌های اهرمی را ارزیابی کنیم؟

برای انتخاب بین صندوق‌های اهرمی موجود برای سرمایه‌گذاری نیاز است که ابتدا عملکرد و ویژگی‌های صندوق‌های مختلف را بررسی کرده و اهداف خود از سرمایه‌گذاری را مشخص کنید تا بتوانید بهترین انتخاب را برای سرمایه‌گذاری داشته باشید. مهمترین نکته قبل از انتخاب و بررسی صندوق اهرمی، تحلیل تکنیکال یا بنیادی بازار است که از این طریق از روند مثبت بازار سهام مطمئن شوید. پس از اطمینان از این مورد می‌توانید شاخص‌های زیر را برای ارزیابی صندوق‌های اهرمی بررسی کنید.

• ضریب اهرمی: نشان‌دهنده میزان استفاده از منابع قرضی یا اوراق با اهرم است که هرچه بیشتر باشد، ریسک بالاتری را نیز شامل می‌شود.
• بازدهی خالص (NAV): بررسی تغییرات ارزش خالص دارایی صندوق به‌صورت روزانه و ماهانه به شما کمک می‌کند تا تصویر روشنی از عملکرد آن به‌دست آورید.
• نوسانات قیمتی: هر صندوق اهرمی باید میزان نوسان قیمتی خود را در بازه‌های زمانی مشخص به‌طور شفاف منتشر کند تا سرمایه‌گذاران بتوانند با آگاهی بیشتری تصمیم‌گیری کنند.

به عنوان مثال، در تاریخ ۲۶ فروردین ۱۴۰۴، نسبت اهرمی صندوق موج فیروزه حدود ۱.۳۵ گزارش شده و بازدهی آن برای یک سال گذشته 115 درصد می‌باشد. این صندوق علی‌رغم ضریب اهرمی نزدیک به دیگر صندوق‌های اهرمی بازده بسیار فراتر از آن‌ها داشته و بهترین صندوق اهرمی سال 1403 بوده است. با این حال، بررسی صندوق‌ها و عملکرد آن‌ها فرایندی پیوسته است و سرمایه‌گذار همواره باید با در نظر گرفتن عوامل مختلف بهترین صندوق را انتخاب کند.

بازدهی و عملکرد صندوق‌های اهرمی

صندوق‌های اهرمی به‌ویژه در شرایط بازار پرنوسان می‌توانند فرصتی برای کسب بازدهی بالاتر از بازار سهام به شمار بیایند. با این حال، عملکرد این صندوق‌ها بیشتر تحت تأثیر میزان ضریب اهرمی، ترکیب دارایی‌ها و استراتژی‌های صندوق قرار دارد. در بازار ایران، صندوق‌های اهرمی توانسته‌اند عملکرد قابل توجهی در مقایسه با صندوق‌های سهامی از خود نشان دهند و در برخی موارد سود بالای 100 درصد در یک سال ایجاد کنند.

این صندوق‌ها با استفاده از ابزارهای اهرم مالی، توانسته‌اند ریسک و بازده سرمایه‌گذاری را برای دارندگان واحدهای ممتاز افزایش دهند. این نوع صندوق‌ها با افزایش حجم سبد سرمایه‌گذاری خود ، می‌توانند بازدهی بیشتری ایجاد کنند. البته، در شرایطی که بازار نزولی است، این صندوق‌ها به‌واسطه ساختار اهرمی، ضررهای بیشتری را نیز تجربه خواهند کرد.

حباب صندوق‌های اهرمی چیست؟

یکی از مسائلی که ممکن است برای سرمایه‌گذاران در صندوق‌های اهرمی مهم باشد، حباب قیمت صندوق‌های اهرمی است. حباب قیمت به افزایش یا کاهش غیرواقعی قیمت واحدهای صندوق اهرمی به دلایل مختلف مانند تقاضای زیاد یا تغییرات نادرست در ضریب اهرمی اشاره دارد. حباب صندوق‌های اهرمی زمانی شکل می‌گیرد که قیمت واحدهای صندوق نسبت به ارزش واقعی دارایی‌های آن بیش از حد افزایش یا کاهش یابد.

این مسئله می‌تواند به دلیل رفتارهای هیجانی سرمایه‌گذاران و خرید و فروش‌های بیشتر از حد معمول باشد. زمانی که یک صندوق اهرمی دارای حباب قیمتی مثبت است، قیمت واحدهای آن از ارزش واقعی دارایی‌های صندوق بیشتر می‌شود و در نهایت ممکن است به دلیل اصلاحات بازار یا کاهش تقاضا، قیمت‌ها به سرعت کاهش یابند.

در زمان‌هایی که قیمت واحدها کمتر از ارزش واقعی دارایی‌ها باشد، حباب منفی وجود خواهد داشت که ممکن است فرصت مناسب برای سرمایه‌گذاری در صورت اطمینان از روند مثبت بازار باشد. معمولا میزان حباب صندوق‌های اهرمی در صفحه مربوط به نماد معاملاتی آن‌ها وجود دارد و در صورت نبود هم به راحتی با در نظر گرفتن اختلاف قیمت با NAV صندوق می‌توان آن را به دست آورد.

ریسک‌های صندوق‌های اهرمی

صندوق‌های اهرمی با وجود بازدهی بالا، ریسک‌های زیادی دارند که سرمایه‌گذاران باید قبل از هرگونه سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، آن‌ها را در نظر بگیرند. بازار سهام به خودی خود بازار پرریسکی است و اهرم بستن روی این بازار ریسکی، میزان ریسک سرمایه‌گذاری را به شدت افزایش می‌دهد . مهمترین ریسک های صندوق های اهرمی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد.

• ریسک‌های مرتبط با ضریب اهرمی: هرچه ضریب اهرم صندوق بیشتر باشد، ریسک زیان نیز بیشتر است. در صورتی که بازار نزولی باشد، صندوق‌های با ضریب اهرمی بالا می‌توانند زیان‌های قابل توجهی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کنند.
• ریسک بازار: روند کلی بازار و نوسانات آن تأثیر زیادی بر عملکرد صندوق‌های اهرمی دارد. در صورتی که بازار به سمت نزول پیش رود، صندوق‌هایی که بیشتر در سهام پرریسک سرمایه‌گذاری کرده‌اند، می‌توانند دچار زیان‌های سنگین شوند.
• ریسک نقدشوندگی: خرید و فروش واحدهای ممتاز این صندوق‌ها در بورس انجام می‌شود و احتمال قفل شدن در صف فروش به دلیل شرایط روانی حاکم بر بازار در آن‌ها وجود دارد.

سرمایه‌گذاری در صندوق‌های اهرمی

برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های اهرمی باید به این نکته توجه داشته باشید که اهرم تنها برای واحدهای ممتاز این صندوق‌ها اعمال می‌شود و خرید واحدهای عادی این صندوق‌ها همانند سرمایه‌گذاری در صندوق‌های در آمد ثابت است. معمولا واحدهای عادی صندوق‌های اهرمی به صورت صدور و ابطالی هستند و شما با مراجعه به سایت رسمی صندوق‌ها و مدیران آن‌ها می‌توانید واحدهای عادی را برای سرمایه‌گذاری بدون ریسک برای سرمایه‌گذاری خریداری کنید.

واحدهای ممتاز صندوق‌های اهرمی به صورت صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) طراحی شده‌اند و سرمایه‌گذاران با مراجعه به پنل کاربری خود در کارگزاری‌ها می‌توانند به میزان دلخواه از این واحدها را بر اساس عرضه و تقاضای شکل گرفته در بازار خریداری کنند. هنگام خرید واحدهای صندوق اهرمی در بورس حتما به حباب صندوقها توجه داشته باشید تا واحدها را بالاتر از قیمت خریداری نکنید. مراحل کلی سرمایه‌گذاری به صورت زیر است.

• ثبت‌نام در کارگزاری: اگر کد بورسی ندارید، ابتدا باید در یکی از کارگزاری‌های فعال مثل کارگزاری بانک پاسارگاد و سامانه سجام در بازار بورس ثبت‌نام کرده و کد بورسی دریافت کنید.
• انتخاب صندوق اهرمی: پس از ورود به پنل کاربری کارگزاری، نماد صندوق اهرمی مورد نظر خود را جستجو کنید.
• ثبت سفارش خرید: پس از انتخاب صندوق، مبلغ و تعداد واحد موردنظر را وارد کرده و سفارش خرید خود را ثبت کنید.
• تأیید و تکمیل خرید: پس از تکمیل مراحل، سفارش شما در سامانه بورس ثبت می‌شود و خرید شما تأیید خواهد شد.

بهترین زمان سرمایه‌گذاری در صندوق اهرمی کی است؟

بهترین زمان برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های اهرمی زمانی است که بازار روند نزولی خود را به پایان رسانده و در یک روند صعودی قرار گرفته است. در روندهای صعودی که افزایش قیمت سهام محتمل است، صندوق‌های اهرمی می‌توانند سود به مراتب بیشتری را نصیب سرمایه‌گذارن کنند. بنابراین برای تعیین بهترین زمانم سرمایه‌گذاری در صندوق اهرمی باید از مثبت بودن روند بازار مطمئن شد.

صندوق اهرمی بخریم یا سهامی؟

صندوق اهرمی با ریسک بیشتر می‌تواند سود بیشتری در روندهای صعودی نسبت به صندوق‌های سهامی ایجاد کند. با این حال، ضرر سرمایه‌گذاری در صندوق‌های اهرمی نیز در شرایط نزولی بیشتر از صندوق‌های سهامی است. بنابراین، انتخاب بین این دو صندوق به میزان ریسک‌پذیری افراد و اطمینان آن‌ها از روند بازار بستگی دارد.

جمع‌بندی

صندوق اهرمی در بازار سرمایه یکی از ابزارهای جذاب بین فعالان است که امکان کسب سود/زیان بیشتر از سرمایه را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. در این مقاله پس از بررسی تعریف و نحوه کار صندوق‌های اهرمی، ریسک‌های صندوق‌های اهرمی را بررسی کرده و بازدهی آن‌ها را در بازار ایران بررسی کردیم. بررسی حباب صندوق‌های اهرمی، نحوه سرمایه‌گذاری در آن‌ها و انواع صندوق‌ها از دیگر عناوین بررسی شده در این صندوق‌ها بود.